جوانی‌ بهار باطراوت‌ زندگی‌ است‌. گل‌ نشاط‌، شادابی‌،تلاش‌،اراده‌،پشتکار، نوگرایی‌، فضیلت‌ جویی‌ و گرایش‌های‌ مذهبی‌ در این‌ فصل‌ می‌شکفدو حیات‌ را فرحبخش‌ و شیرین‌ می‌کند. در این نگاشته بر آنیم تا به جوانی خود با کلام حضرت امیر (علیه السلام) رنگ الهی بدهیم.

چراغ امیدتان را روشن نگه دارید

امید به‌ آینده‌ مهم‌ترین‌ خصوصیت‌ زندگی‌ یک‌جوان‌ به‌ شمار می‌آید. امید چراغی‌ است‌ که‌ با روشن‌ نگه‌ داشتن‌ آن‌ نیازها،علایق‌، خواست‌ها و تمایلات‌ سمت‌ و سوی‌ سالم‌ می‌یابد و با اتکا به‌ نیروی‌اراده‌ و تصمیم‌، جامه‌ عمل‌ می‌پوشد. جوان‌ وقتی‌ به‌ شرایط‌ موجود خود عشق‌می‌ورزد و از اراده‌ و تلاش‌ برخوردار می‌گردد که‌ افق‌ آینده‌ را روشن‌ بیند.نشاط‌ امید بخش‌ ، نیروی‌ محرّک‌ برای‌ حیات‌ و لذت‌ بردن‌ از کوشش‌ است‌.امام‌ علی‌(علیه السلام) بر روشن‌ ماندن‌ چراغ‌ امید تأکید می‌ورزد و ناامیدی‌ رابزرگ‌ترین‌ آفت‌ آدمی‌ می‌شمرد: (قلب‌ الانسان‌) و ان‌ ملکه‌ الیأس‌ قتله‌ الأسف‌؛ هنگامی‌ که‌ ناامیدی‌ قلب‌آدمی‌ را تسخیر کند، تأسف‌ وی‌ را از پای‌ در آورد.(1)

پیش از سخت شدن دلت، خود را بساز

امام‌ همواره‌ با رفتاری‌ نیک‌ و سرشار از مهربانی‌ راهنمای‌ جوانان‌می‌گشت‌. آن‌ بزرگوار فرزند جوانش‌ را چنین‌ رهنمود می‌دهد: همانا دل‌ جوان‌چون‌ زمین‌ ناکاشته‌ آماده‌ است‌ که‌ هر بذری‌ در آن‌ افکنند می‌پذیرد؛ و من‌ پیش‌از آن‌ که‌ دلت‌ سخت‌ شود و مغزت‌ انباشته‌ گردد، به‌ پرورشت‌ پرداختم‌ تا کوشا به‌ کار خویش‌ روی‌ آوری‌؛ و آنچه‌ در پی‌ آزمودن‌ آنی‌ از تجربه‌ اندوختگان‌ به‌ دست‌ آوری‌ و از تجربه‌ آزمایی‌ معاف‌گردی‌. بدان‌ امید که‌ آنچه‌ بر ما گذشته‌ است‌ در یابی‌ و آنچه‌ برای‌ ما تاریک‌بود، بر تو روشن‌ شود.(2)

تا روح و نفس باقیست فرصت غنیمت دان

جوانی جرعه‌ای‌ جانبخش‌ است‌ که‌ گذر عمر آن‌  را به‌ پیری‌ می‌آمیزد. آیا طراوت‌ جوانی‌ را جز پژمردگی‌ دوران‌ پیری‌ در انتظار است‌.(3)

ای‌ جوان‌ بر قامت‌ خم‌ گشته‌ پیران‌ نگر         رفته‌ رفته‌ زندگی‌ بار گرانی‌ می‌شود(4)

 

فرصت‌ جوانی‌ غنیمتی‌ است‌ که‌ در جویبار عمر به‌ سرعت‌ می‌گذرد. درواقع‌ «گذشت‌ ساعت‌ها، عمر را می‌کاهد»(5) و فرصت‌ها را نابود می‌سازد:سخت‌ترین‌ اندوه‌ها از دست‌ رفتن‌ فرصت‌هااست‌.(6)

براساس‌ تحقیقات‌ انجام‌ شده‌، یک‌ عمر 70 ساله‌ به‌ طور متوسط‌ این‌ گونه‌می‌گذرد:

الف‌) 25 سال‌ خواب‌

ب‌) 8 سال‌ مطالعه‌ و تحصیل‌ و یادگیری‌

ج‌) 6 سال‌ استراحت‌ و بیماری‌

د) 7 سال‌ تفریح‌ و تعطیلات‌

ه) 5 سال‌ رفت‌ و آمد

و) 4 سال‌ صرف‌ آماده‌ کردن‌ غذا

ز) 3 سال‌ صرف‌ آمادگی‌ جهت‌ انجام‌ فعالیت‌های‌ فوق‌

ح‌) 12 سال‌ (باقی‌ مانده‌) صرف‌ کار مفید(7)

زندگی‌ کوتاه‌تر از آن‌ است‌ که‌ دست‌ کم‌ گرفته‌ شود.

امام‌ ضمن‌ سفارش‌ به‌ غنیمت‌ شمردن‌ فرصت‌ها،(8) بر شکار آن‌ تأکیدمی‌ورزد(9) و می‌فرماید: فرصت‌های‌ خوب‌ را دریابید؛ زیرا همچون‌ ابر می‌گذرند.(10)

در منظر امام‌، بازنده‌ کسی‌ است‌ که‌ عمرش‌ را ببازد»؛ (11) زیرا با گذر عمر پاره‌ای‌ از حیات‌ جوان‌ برده‌ می‌شود: «هیچ‌ عمرکننده‌، روزی‌ از عمر را نمی‌گذراند، جز به‌ ویرانی‌ یک‌ روز از مدّتی‌ که‌ دارد».(12)

اگر چشم‌هایم‌ بر دو چیز چندان‌ خون‌ بگریند تا به‌ نابودی‌ نزدیک‌ شوند،یک‌ دهم‌ حق‌ آن‌ها را نگزارده‌ام‌: از دست‌ دادن‌ جوانی‌ و جدایی‌ از دوستان‌.

برترین‌ اندیشه‌ آن‌ است‌ که‌ فرصت‌ عمر از دست‌ نرود.(13) این‌ سخن‌، یک‌هشدار بزرگ‌ است‌: آنان‌ که‌ وقتشان‌ پایان‌ یافته‌، خواستار مهلتند و آنان‌ که‌ مهلت‌ دارندکوتاهی‌ می‌ورزند.(14)

باید از هدر رفتن‌ گذشته‌ عبرت‌ گرفت‌ و از تباه‌ شدن‌ آینده‌ جلوگیری‌ کرد.این‌ فکر که‌ «باید سال‌ها قبل‌ شروع‌ می‌کردم‌» یک‌ اندیشه‌ مخرب‌ است‌. درعوض‌ باید این‌ گونه‌ اندیشه‌ کرد: «می‌خواهم‌ اکنون‌ شروع‌ کنم‌، بهترین‌سال‌های‌ من‌ پس‌ از این‌ است‌».(15)

توصیه‌ اصلی‌ امام‌ بهره‌گیری‌ از زمان‌ «حال‌» است‌. این‌ سخن‌ اهمیت‌ واژه‌«الان‌» را نشان‌ می‌دهد؛ زیرا که‌ گذشته‌ از کف‌ رفته‌ است‌ و آینده‌ در پرده‌تردید قرار دارد. اکنون‌ که‌ در آن‌ به‌ سر می‌بریم‌، برای‌ تلاش‌ مغتنم‌ است‌. ازاین‌ رو، امام‌ می‌فرماید: الان‌ الان‌، من‌ قبل‌ الندم‌؛ اینک‌! اینک‌! (زمان‌ حال‌ را دریابید)  پیش‌ از آن‌که‌ پشیمان‌ شوید.(16)

 

راه درست تصمیم گرفتن چیست؟

اراده‌ و تصمیم‌ قوی‌ از مشخصه‌های‌ جوان‌ نمونه‌ است‌؛ چنان‌ که‌ سستی‌ و سهل‌ انگاری‌ از آفات‌ زندگی‌ زیبا شمرده‌ می‌شود. حضرت‌ علی‌(علیه السلام) «سستی‌ را از عوامل‌ ناتوانی‌» می‌خواند(17) و راه‌ درمانش‌ را نشان‌ می‌دهد: بیماری‌ سستی‌ دلت‌ را با اراده‌ قوی‌ درمان‌ کن‌.(18) عزم‌ و اراده‌ (برای‌ رسیدن‌ به‌ قله‌ کمال‌) با راحت‌طلبی‌ سازگار نیست‌،چه‌ بسا خواب‌های‌ شبانگاهی‌ که‌ تصمیمات‌ روز را برهم‌ زده‌ است‌.(19)

سرعت‌ و شتاب‌ با روح‌ پرتلاطم‌ جوان‌ همزاد است‌، ولی‌ گاه‌ این‌ ویژگی‌ باتصمیم‌گیری‌ ناسازگار می‌نماید و به‌ تخریب‌ و حادثه‌ می‌انجامد. به‌ منظور پختگی‌ و افزایش‌ ضریب‌ درستی‌ تصمیم‌های‌ نسل‌ جوان‌، درنگ‌ و دقّت‌ در بایدهای‌ زیر ضروری‌ است‌:

الف‌) مددجویی‌

شرط‌ نخست‌ موفقیت‌ در تصمیم‌، توکل‌ و یاری‌  جستن‌ از خدای‌ هستی‌بخش‌ است‌،

فاذا عزمْت‌ فتوکّل‌ْ علی‌ الله ان‌ّ الله یحب‌ّ المتوکّلین‌؛(20) هنگامی‌که‌ تصمیم‌گرفتی‌، به‌ خدا توکل‌ کن‌؛ زیرا خداوند توکل‌ کنندگان‌ را دوست‌ دارد.

امیرمۆمنان‌ (علیه السلام) نیز فرزند خویش‌ را بر این‌ نکته‌ رهنمون‌ می‌شد: درکارهایت‌ از او مدد جوی‌ و رازهای‌ خویش‌ را که‌ از مردم‌ پنهان‌ می‌داری‌، به‌ اوبگوی‌؛ سپس‌ کلیدهای‌ گنجینه‌های‌ خود را به‌ دست‌ تو سپرد. اگرپاسخ‌گویی‌اش‌ به‌ طول‌ انجامید، نومید مشو؛ زیرا بخشش‌ به‌ اندازه‌ خواهش‌است‌ و بسا پاسخ‌ را دیر دهد تا خواهش‌ را به‌ درازا کشانی‌ و بیشترت‌ بخشد. بساچیزی‌ خواهی‌ و به‌ تو ندهد، ولی‌ دیر یا زود بهتر از آنت‌ دهد یا آن‌ را به‌ خاطرچیزی‌ دیگر که‌ برای‌ تو بهتر باشد، از تو باز دارد؛ زیرا بسا چیزی‌ خواهی‌ که‌گرت‌ دهد، به‌ نابودی‌ دینت‌ انجامد.(21)

امام‌ در فرازی‌ دیگر فرزند جوان‌ خویش‌ را چنین‌ سفارش‌ می‌کند: باید اساسی‌ترین‌ درخواست‌ تو از خدا آن‌ چیزی‌ باشد که‌ زیبایی‌اش‌برایت‌ ماندگار و سختی‌اش‌ برایت‌ ناپایدار باشد.(22)

ب‌) دوراندیشی‌

اساس‌ هر تصمیمی‌، دوراندیشی‌ است‌. همراهی‌ این‌ دو، خوشبختی‌ به‌ارمغان‌ می‌آورد؛ بدان‌ حد که‌ «دوراندیش‌ در گرفتاری‌ها سرگشته‌ نخواهدشد.»(23) «دوراندیشی‌ فن‌ است‌. ثمره‌ آن‌ سالم‌ ماندن‌ از آسیب‌ها است‌، کسی‌ که‌دوراندیشی‌ او را پیش‌ نبرد، ناتوانی‌ و درماندگی‌ عقب‌ نگاهش‌ می‌ دارد».(24) امام‌(علیه السلام)در تبیین‌ معنای‌ دوراندیشی‌ به‌ نکات‌ زیر اشاره‌ می‌کند: دوراندیشی‌ زیرکی‌ (25)، نگهداری‌ تجربه‌(26)، عاقبت‌نگری‌(27) و رایزنی‌ با خردمندان‌ (28) است.

و درباره‌ فرجام‌ کسانی‌ که‌ بی‌ دور اندیشی‌ تصمیم‌ می‌گیرند، می‌فرماید: هر کس‌ دست‌ به‌ کاری‌ زند بی‌ آن‌ که‌ در عواقب‌ آن‌ بیندیشد، خود را درمهلکه‌ گرفتاری‌ها اندازد.(29)

آن‌ حضرت‌ پایداری‌ در تصمیم‌ را مرهون‌ دوراندیشی‌ می‌داند(30) و بر این‌نکته‌ تأکید می‌ورزد که‌: فکر کن‌ تا دوراندیش‌ شوی‌؛ و چون‌ همه‌جوانب‌ کار برایت‌ روشن‌ شد، تصمیم‌ قطعی‌ بگیر.(31)

ج‌) بلند همتی‌

همت‌ عالی‌، پیش‌ نیاز هر تصمیم‌ است‌ و هر که‌ بر نردبان‌ همت‌ فراز آید، به‌مقصود دست‌ می‌یابد. از سوی‌ دیگر، بزرگ‌ترین‌ ضعف‌ انسان‌ کوچک‌شمردن‌ و به‌ عبارت‌ ساده‌تر، دست‌ کم‌ گرفتن‌ خویش‌ است‌. امام‌(علیه السلام)چنان‌ باورداشت‌ که‌، انسان‌ را چیزی‌  مانند همتش‌ بلند نمی‌گرداند.(32) حضرت‌ بهترین‌همت‌ها را بلندترین‌ آن‌ها می‌داند(33) و می‌فرماید:نیکوترین‌ خصلت‌ها ارجمندی‌ همت‌هااست‌.(34)

در منظر حضرت‌ علی‌ (علیه السلام)، آثار همت‌ عالی‌ عبارت‌ است‌ از: بردباری‌ و وقار، کردار زیبا، عزت‌ نفس‌، دست‌یابی‌ به‌ خواسته‌ها و رسیدن‌ به‌ مقصدعالی‌.(35)

خوشا به حال آنان که جوانی خود را، با عملی ساختن حکمت های حضرت امیر (علیه السلام) بیمه می کنند.

بر گرفته از کتاب تصمیم‌های‌ بزرگ‌ جوانی‌، نگاشته محمدباقر پورامینی‌

 

پی نوشت:

1-      نهج البلاغه، حکمت108.

2-      حسن‌بن‌شعبه حرانی: تحف العقول،ص70.

3-      نهج البلاغه، خطبه 83.

4-      سنائی غزنوی.

5-      تحف العقول،ص91.

6-      عبدالواحدآمدی: غررالحکم،ح10818.

7-      مجله تدبیر، ش84، ص39.

8-      عبدالواحد آمدی: غرر الحکم، ح 10813.

9-      همان، ح10819.

10-  همان، ح10810.

11-  همان، ح3061.ن

12-  نهج البلاغه، خطبه 145.

13-  غررالحکم، ح10817.

14-  نهج البلاغه، حکمت 285.

15-  ورام‌بن‌ابی فراس:مجموعه ورام، ج2، ص89.

16-  سنائی غزنوی.

17-  ا‌بن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ص84.

18-  شرح نهج البلاغه، ج11، ص238.

19-   نهج البلاغه، خطبه241.

20-  آل عمران (3):159

21-  ا‌بن‌شعبه حرانی: تحف العقول، ص74.

22-  تحف العقول، ص75.

23-  غررالحکم، ح10910.

24-   محمدباقر مجلسی:بحارالانوار، ج71، ص339.

25-  همان.

26-  غررالحکم، ح 10142.

27-   همان، ح10881.

28-  همان.

29-   کنزالفوائد، ج1، ص280.                                   

30-  بحار الانوار، ج72، ص10.

31-   همان، ج71، ص341.

32-  غررالحکم، ح6968.

33-  همان، ح10275.

34-  همان، ح10274.

35-  همان، ح10285-10286.