لقب کریمه اهل بیت(ع) را امام صادق(ع) به آن حضرت داده است.

حضرت معصومه(س) در خانواده‌ای که سرچشمه علم و تقوا بود، متولد شد. بعد از شهادت امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع) سرپرستی و رسیدگی به امور خواهران و برادران خود را بر عهده داشت. این رسیدگی تا اندازه‌ای بود که هر کدام از فرزندان امام کاظم(ع) به مقام‌های بالای علمی‌و دینی رسیدند. اما از آنجایی که حضرت معصومه(س) خواهر تنی امام رضا(ع)، مورد توجه ویژه آن حضرت قرار گرفت و علم الهی که داشت ظهور و بروز پیدا کرد. به طوری که بعد از امام رضا(ع)، حضرت معصومه(س) بالاترین درجه علم و تقوا را در میان فرزندان امام موسی کاظم(ع) دارد.

 

ماجرای تشکیل نهضت شعوبیه

دوران زندگی آن حضرت شامل دو دوره قبل و بعد از ولایتعهدی امام رضا (ع) قابل بررسی است. پیش از ولایتعهدی امام رضا(ع) به خصوص در دوره حکومت هارون الرشید، بعضی از نزدیکان امام موسی کاظم(ع) در کاخ هارون خبرچینی می‌کردند که منجر به اسارت و در نهایت شهادت امام کاظم(ع) شد. شهادت آن حضرت که در نتیجه خفقان شدید حکومت شکل گرفته بود، شرایط سختی را برای مسلمانان ایجاد کرد. به طوریکه منجر به شکل گیری نهضت شعوبیه شد.

 

نهضت شعوبیه چیست؟

این نهضت در سه دوره تاریخی شکل گرفت: اول در دوران ابومسلم ثقفی، دوم در زمان مختار ثقفی و سومین بار در زمان حمومت هارون و مامون شکل گرفت. البته نهضت سوم از دو نهضت دیگر خطر بیشتری داشت. چون در دو نهضت اول موضوع اختلاف میان عرب و عجم مطرح بود و دعوا بر سر قومیت شکل گرفت.

 اما در نهضت سوم یعنی زمان حکومت هارون و مامون، بسیاری از ایرانی ها که با اسلام اصیل آشنا نبودند، وقتی بی تقوایی و ظلم حاکمان را می‌دیدند که به نام اسلام به آنها ظلم می‌کنند، در مورد حقانیت اسلام و رسالت رسول خدا (ص) شک می‌کردند. به این ترتیب بود که در نقاط مختلف ایران، نهضت شعوبیه بر علیه اسلام به راه افتاد. نکته مهم و جالب این بود که این نهضت ها توسط خود ایرانی ها سرکوب می‌شد.

 

واسطه آشنایی ایرانیان با اسلام

در همان دوران بود که امام رضا (ع) و پس از ایشان، حضرت معصومه (س) به همراه جمعی از سادات به ایران مهاجرت کردند. این هجرت تا چه اندازه توانست بر آشنایی ایرانی‌ها با اسلام حقیقی موثر باشد؟

نکته مهمی ‌است. بعد از اینکه مامون، امام رضا (ع) را به ایران تبعید کرد، جمع زیادی از سادات و علوی‌ها به سمت ایران حرکت کردند. به عنوان مثال حضرت فاطمه معصومه (س) یک سال پس از ورود امام هشتم شیعیان به خراسان، برای زیارت ایشان از مدینه به مرو عزم سفر می‌کند. دلیل این هجرت تنها ولایتعهدی امام رضا (ع) نبود. بلکه موضوع رسالت سیاسی و دینی بود که باید اسلام ناب محمدی به تمام ایرانی‌ها شناسانده می‌شد. به همین علت بود که وقتی خبر شهادت امام رضا(ع) هم منتشر شد، آنها از ایران نرفتند. یکی از این افراد، حضرت معصومه (س) بود که با وجود اینکه می‌دانست علوی ها و سادات در ایران مورد ظلم حکومت مامون هستند، باز هم به ایران آمد.

 

مسافران کاروان حضرت معصومه(س)

در این سفر، چهار نفر از برادران و حدود چهل نفر از مردان که همگی از برادرزاده‌ها و اقوام بودند، حضرت معصومه (س) را همراهی می‌کردند. کاروان آنها از شهرها و مناطق متمدن ایران عبور می‌کرد تا فرصت آشنایی ایرانی ها با خاندان اهل بیت علیهم السلام فراهم شده و آن بزرگان بتوانند اسلام اصیل را به ایرانی‌ها معرفی کنند. در واقع مسیر حرکتی که آنها طی کردند، برای مقابله با نهضت شعوبیه بود تا شک و تردید نسبت به اسلام و رسالت پیامبر خدا (ص) از دل مردم ایرانی ها از بین برود.

نکته بسیار مهم در سفر حضرت معصومه (س) به ایران این بود که آن حضرت و سایر اعضای کاروان می‌دانستند که چه در این سفر به سلامت به مقصد برسند و چه خطری آنها را تهدید کند، در هر صورت پیروز میدان هستند چون توانسته‌اند اسلام اصیل را به ایرانی‌ها معرفی کنند.

به عبارت دیگر اگر زنده می‌ماندند فرصت تبلیغ و ترویج دین اسلام را داشتند. اما شهادت شان هم خیر و برکت بسیاری داشت. چون وقتی مامون به نیروهای خود دستور داد تا سادات علوی را در هر جای ایران به شهادت برسانند، ایرانی‌ها شاهد این ظلم مامون بودند و حقیقت مظلومیت و حقانیت خاندان اهل بیت علیهم‌السلام برای آنها مشخص می‌شد.

 

ماجرای حمله به کاروان حضرت معصومه(س)

حضرت فاطمه معصومه(س) یک سال پس از ورود امام هشتم شیعیان به خراسان، برای زیارت ایشان از مدینه به مرو عزم سفر کرد اما همین که کاروان آن حضرت وارد ساوه شد، سربازان حکومت به کاروان حمله کرد و در این درگیری تمام اعضای کاروان، شهید یا متواری شدند.

حضرت معصومه(س) هم همراه با دو کنیز، یک خادمه و سه نفر از خواهران خود به نام های فاطمه صغری، خدیجه خاتون و میمونه تنها ماندند. به ظاهر چون این افراد زن بود، ماموران حکومت آنها را به شهادت نرساندند.

در همین موقع گروهی از شیعیان و دوست‌داران اهل بیت علیهم السلام که خبر ورود کاروان حضرت معصومه(س) را شنیده بودند، برای استقبال از ایشان به ساوا رفتند تا آنها را به قم دعوت کنند. اما زمانی به کاروان رسیدند که همه شهید یا متواری شده بودند.

 به این ترتیب حضرت معصومه(س) را که آن زمان حدود 28 ساله بود به شهر قم رساندند. حضرت معصومه(س) که از پدر بزرگوار خود، امام موسی کاظم(ع)، درباره شرافت و میهمان‌نوازی مردم قم بسیار شنیده بود، در این شهر توقف می‌کند. چون حوادث و مشکلاتی که پیش آمد سبب بیماری آن حضرت شد و قصد داشت پس از بهبود راهی خراسان شود. اما پس از ۱۷روز در دهم ربیع الثانی سال ۲۰۱قمری در این شهر از دنیا می‌رود.

 

ماجرای تجرد حضرت معصومه(س)

یکی از موارد مورد پرسش در مورد حضرت معصومه(س) مجرد ماندن آن حضرت تا زمان شهادت یعنی سن 28 سالگی بود. دلیل این ماجرا چه بود؟

در مورد دلیل تاخیر ازدواج حضرت معصومه(س) در روایت‌ها این گونه نوشته شده که چون کسی هم شأن آن عالمه و محدثه نبود، امکان ازدواج هم فراهم نشد. البته با توجه به خفقان و شرایط ظلم و استبداد آن زمان به خصوص درباره خانواده امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) این موضوع بعید به نظر نمی‌رسد.

 

رابطه عاطفی امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س)

امام رضا(ع) مدت 25 سال تنها فرزند نجمه خاتون بود. اما بعد از این مدت، خداوند دختری به نجمه خاتون عطا فرمود که همان حضرت معصومه(س) بود. در واقع امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) خواهر و برادری از یک مادر بودند، هرچند که امام موسی کاظم(ع) از سایر همسران خود فرزندان دیگری هم داشت. بعد از شهادت امام موسی کاظم(ع) هم امام رضا(ع) تعلیم و تربیت خواهران و برادرانش را به عهده گرفت و مخارج آنها را می‌پرداخت. حضرت معصومه(س) در رأس این توجهات قرار داشت و از نظر عاطفی به برادر بزرگوارش بسیار نزدیک بود.

علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار درباره محبت و علاقه امام رضا(ع) نسبت به خواهرش، حضرت معصومه(س)، فرموده است: «هرکسی که خواهرم معصومه(س) را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.»



    آن حضرت در واقع بتول دوم و جلوه ای از وجود حضرت زهراسلام الله علیها بود.در طهارت نفس امتیازی خاص و بسیار والا داشت که امام هشتم برادر تنی آن حضرت او را (که نامش فاطمه بود) معصومه خواند.

 همچنین از نظر کمالات علمی و عملی بی نظیر است دیگر این که گرچه مرقد مطهرش آشکار است و همانند مرقد مطهر حضرت زهرا سلام الله علیها مخفی نیست ولی مطابق مکاشفه ای که برای بعضی از اولیای خدا روى داده امام باقر یا امام صادق علیهم السلام فرمودند: «کسی که مرقد حضرت معصومه علیها سلام را زیارت کند به همان مقصودی نایل خواهد شد که از زیارت قبر حضرت زهرا سلام الله علیها نایل می شود. از دیگر مشابهت های حضرت معصومه علیها سلام به حضرت زهرا فداکاری ایشان در راه اثبات ولایت بود زیرا حضرت معصومه علیها سلام نیز آن چنان تلاش کرد که جان خود را فدا نمود و به شهادت رسید.

همان گونه که حضرت زهرا سلام الله علیها با استدلالهای متین و استوار، حقانیت ولایت حضرت علیه السلام را تبیین می کرد، حضرت معصومه علیها سلام نیز چنین بود. روایاتی که از آن حضرت نقل شده غالباً درباره امامت و ولایت علی علیه السلام است که با اثبات ولایت او ولایت امـامـان معصوم نیز ثابت می شود.

حضرت معصومه علیها سلام عالمه محدثه آل طه بود و قدم به جای پای حضرت زهرا سلام الله علیها گذاشت و همچون او در عرصه جهاد و تلاش برای اثبات حق کوشید تا جایی که جانش را فدای ولایت نمود و شهد شهادت نوشید.

شخصیت های بزرگ دین ارج و منزلت بسیار والایی برای حضرت معصومه علیها سلام قائل بودند و هستند و او را با حضرت زهرا سلام الله علیها مقایسه می کنند.