روز بازگشت‏ به فطرت

در فرهنگ اسلامى اولین روز ماه شوال به عنوان عید فطر و جشن بازگشت ‏به فطرت معین شده است، زیرا مسلمانان روزه‏ دار در طول ماه رمضان با ارتباط هاى پى در پى با خداوند متعال و استغفار از گناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و از تمام آلودگى‏ هاى ظاهرى و باطنى که بر خلاف فطرت آنهاست، خود را پاک نموده و به فطرت واقعى خود برمى ‏گردند . امیرمؤمنان على علیه السلام نیز از همین زاویه به عید فطر مى ‏نگرد و با اشاره به روز عید مى ‏فرماید: « این عید کسى است که خدا روزه ‏اش را پذیرفته و نماز او را ستوده است و هر روز که خدا نافرمانى نشود، آن روز عید است.»

آری روز ترک گناه و فاصله گرفتن از زشتى‏ ها و پلیدى‏ ها و روز غلبه بر شیاطین، روز عید است. عید فطر روز بازگشت ‏به فطرت است، این معنا را مى ‏توان از لغت «عید فطر» هم فهمید، چرا که «عید» به معناى بازگشت و «فطر» به معناى «فطرت و طبیعت‏» است .

مسلمانان در این روز در اثر یک ماه ضیافت و مهمانى خداوند به صفاى باطن دست‏ یافته و در حقیقت، شخصیت واقعى خویش را بازیافته‏ اند. آرى، فطرت پاک انسان در طول سال در اثر غبارهاى جهل و نادانى و غفلت ‏به انواع گناهان و معصیت‏ها مبتلا شده و از حقیقت ‏خود دور مى ‏شود و در نتیجه دچار خود فراموشى و خدا فراموشى مى‏ گردد . اما با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، انسان مسلمان در پرتو فضاى معنوى آن ماه و تلاش‏هاى خویش به یک زندگى نوین دست مى‏ یابد، که مى ‏توان آن را «بازگشت ‏به خویشتن‏» نامید.

در روز عید فطر گویى یک مسلمان از نو متولد مى ‏شود، چرا که طبق گفتار امیرمؤمنان علیه السلام، روزه ‏داران در شب عید فطر از تمام آلودگى‏ ها و پلیدى ‏ها پاک شده اند و کمترین پاداش خود را که پاکى و پاکیزگى است دریافت نموده ‏اند. آن حضرت چنین مى‏ فرماید: « و اى بندگان خدا! بدانید که کوچکترین چیزى که براى مردان و زنان روزه‏ دار است، این است که فرشته‏اى در روز آخر ما مبارک رمضان به آنها ندا مى ‏دهد: اى بندگان خدا! بشارتتان باد که [خداوند متعال ] تمام گناهان گذشته شما را آمرزید، پس بنگرید که بعد از این چگونه عمل خواهید کرد.»

شیخ مفید مى‏ نویسد: این که روز اول ماه شوال عید اهل ایمان قرار داده شده است، به خاطر این است که آنان براى قبولى اعمالشان در ماه رمضان خوشحالند و از این که خداوند متعال گناهانشان را بخشیده و بر عیب‏هاى آنان پرده کشیده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسیده است که ثواب‏هاى بسیارى براى روزه ‏داران عطا خواهد کرد و از این که مؤمنین در اثر تلاش‏هاى شب و روز ماه مبارک رمضان چند مرحله به قرب الهى نزدیک شده ‏اند، حالت ‏سرور و نشاط دارند.در این روز غسل معین شده و این علامت پاکى از گناهان مى‏ باشد، عطر زدن و بوى خوش استعمال کردن و لباس زیبا و تمیز پوشیدن و به صحرا رفتن و زیر آسمان نماز خواندن همه‏ اش علامت‏ شادى و سرور و از روى حکمت مى‏ باشد.

مراتب روزه ‏داران در عید فطر

بدون تردید تک تک مسلمانان با فرا رسیدن عید سعید فطر نوعى شادى و لذت درونى در خود احساس مى‏ کنند، اما استقبال مسلمانان از روز عید فطر یکنواخت و مساوى نیست . زیرا هر کسى نسبت‏ به معرفت و ایمان خود به این عید بزرگ و با عظمت مى‏ نگرد و از آن بهره مى ‏گیرد. زمینه‏ ها، ذهنیت‏ها، مراتب ایمان و عوامل دیگرى در نگرش و انگیزه افراد دخالت دارد.

به همین جهت عارف واصل میرزا جواد آقا ملکى تبریزى ‏قدس سره روزه دارانى را که به عید سعید فطر وارد مى شوند، به پنج گروه تقسیم مى ‏کند و نوع نگرش آنان را نسبت ‏به این روز با عظمت توضیح مى‏ دهد . ایشان در مورد پایین‏ترین مراتب استقبال کنندگان از عید فطر مى‏ نویسد: «گروهى از روزه ‏داران حقیقت روزه را نشناخته‏ اند و با زحمت و تکلف از خوردن و آشامیدن و سایر مبطلات خود دارى مى‏ کنند و این را نوعى طاعت مى ‏شمارند و خود را منت‏دار خداوند مى ‏دانند. آنان از اعضاء و جوارح خود مراقبت نکرده و با دروغ و غیبت و بهتان و افترا و دشنام، به آزار دیگران پرداخته و زحمات خود را هدر مى‏ کنند و در نزد خداى عالمیان منزلتى ندارند، مگر این که حضورشان در روز عید براى حسن ظن به عنایت‏ خداى بزرگ باشد و در نمازگاه خود در روز عید فطر از گناهان استغفار نموده و طلب آمرزش کنند.».

وى عالى ‏ترین مرتبه استقبال کنندگان از عید فطر را از آن روزه‏ داران عارفى مى ‏داند که لذت نداى خداى «جل جلاله‏»، رنج گرسنگى و تشنگى و شب زنده دارى را از یاد آنان برده و با شوق و شکر بلکه با وجد و سکر آن را پیشواز نموده، در سرعت ‏سیر و سلوک و پیشروى به سوى خیر، جدیت ‏به خرج داده و از عمق جان به نداى رب الارباب لبیک گفته‏ اند.

خداوند متعال اعمال را از این گروه به حسن قبول مى‏ پذیرد و آنها را به مقام قرب نزدیک مى ‏نماید و در پیشگاه صدق در جوار خود با اولیاء و اصفیاء مى ‏نشاند و از «جام اوفى‏» به آنها مى ‏چشاند و به مقام «او ادنى‏» مى‏ رساند.

حل مشکلات اقتصادى و اجتماعى

در مورد ابعاد اقتصادى و اجتماعى عید فطر مى توان به پرداخت زکات فطره به عنوان عاملى ارزشمند براى فقرزدایى، توسعه اقتصادى و حل مشکلات اجتماعى در جامعه اسلامى اشاره نمود . افزون بر این که در کنار کمک به فقراء، موارد مصرف دیگرى نیز براى زکات فطره در اسلام منظور شده است که از جمله آنها احیاى روحیه همیارى و تعاون، رسیدگى به وضع بهداشتى، درمانى و فرهنگى مسلمانان مى‏ باشد . از زکات فطره مى‏ توان قرض بدهکاران حقیقى و افرادى را که در راه معصیت و خلاف بدهکار نشده‏ اند، پرداخت نمود . در ساختن مسجد، مدرسه، پل‏ها و راه‏ها و بیمارستان‏ها و برطرف کردن سایر نیازهاى مسلمانان نیز مى‏ توان از این بودجه مردمى استفاده کرد.

همچنین با این بودجه مى ‏توان باورهاى دینى و اعتقادات مسلمانان ضعیف الایمان را تقویت نمود و کسانى را که در معرض شبهات و وسوسه‏ هاى دشمنان قرار دارند یارى کرد.

بدین جهت گفته‏ اند که قبول روزه موکول به پرداخت زکات فطره مى‏ باشد، چرا که دادن زکات موجب جدایى از تعلقات مادى و هواهاى دنیوى و نفسانى است و انسان مؤمن براى دوام فطرت الهى خویش و بازگشت ‏به عهد فطرى «الست‏» از هر آنچه رنگ تعلق دارد، باید رها و آزاد باشد و زنجیر مادیات را از پاى خود برکند تا سبک بال به سوى خداوند گام نهد . همچنانکه امام على علیه السلام فرمود: « تخففوا تلحقوا ؛ سبکبال باشید تا [به مقصد] برسید ».

تعظیم شعائر اسلامى

خداوند متعال مى فرماید:« و من یعظم شعائر الله فانها من تقوى القلوب‏»  هر کس شعائر الهى را بزرگ دارد، این کار نشانه تقواى دل‏هاست.

تعظیم شعائر الهى یکى دیگر از ویژگى ‏هاى عید سعید فطر مى ‏باشد . شعار تکبیر و تهلیل و تحمید و تقدیس از جمله اعمالى است که به روز عید جلوه خاصى مى‏ بخشد .

یک مسلمان باید از راه‏هاى مختلف نداى حیاتبخش توحید را به گوش جهانیان برساند، که یکى از آن راه‏ها بیان شعارهاى مذهبى است .

حضرت رضا علیه السلام در مورد علت تکبیرهاى زیاد در روز عید فطر مى ‏فرماید: «تکبیر، تعظیم و بزرگداشت‏ خداوند متعال است و نوعى تشکر از هدایت‏ها و نعمت‏هاى پروردگار جهانیان مى‏باشد .

تقویت وحدت مسلمانان

اجتماع روز عید فطر مى ‏تواند در پیوند و همدلى مسلمانان نقش آفرین باشد . آنان در گردهمایى روز عید فطر و قرار گرفتن در کنارهم، از نظرات، مشکلات و گرفتارى ‏هاى همدیگر آگاه مى‏شوند . در این گردهمایى بغض‏ها و کینه‏ ها تبدیل به دوستى و همدلى مى‏ شود و مؤمنان در یک صف واحد احساس اتحاد و نزدیکى بیشترى به همدیگر مى ‏کنند.

عید فطر از سویى حکایت از پیوند معنوى انسان با خداى خویش دارد و از سوى دیگر حکایت‏گر ارتباط وى با هم‏کیشان خود است.

حضرت رضا علیه السلام در مورد نقش عید فطر در تحولات معنوى، اقتصادى و اجتماعى جامعه مى ‏فرماید: «روز فطر، عید مقرر شده تا مسلمانان در این روز گرد هم آیند و براى خداوند ظهور کنند و او را به خاطر نعمت‏هایش تعظیم کنند . پس این روز، روز عید، روز اجتماع، روز فطر، روز زکات، روز رغبت و روز تضرع و ... است . پس خداوند بزرگ دوست دارد که مسلمانان در چنین روزى اجتماعى داشته و در آن، او را ستایش کرده و مقدس بدارند.»