یکی از فضائل اخلاقی انسانی حلم و بردباری در برابر خطاها و یا توهین اطرافیان است. از تواناییهای بسیار مهم در روابط اجتماعی این است که انسان با اندک حرف درشتی از طرف دیگران بر نیاشوبد و بتواند خود را کنترل کند. در کلمات نورانی امامان شیعه سفارش اکیدی بر این موضوع شده است. در همین راستا سخنانی گهربار از امام پنجم در ذیل آمده است. همچنین در پایان یک نمونه عملی حلم از سوی این امام همام تقدیم خواهد شد.

رابطه عزت و حلم

امام‏ باقر علیه السّلام فرمود: هر بنده که دست از انتقام بردارد و حلم‏ و بردبارى کند خداوند در دنیا و آخرت او را عزیز مى‏کند و مى‏فرماید:

و الْکاظمین الْغیْظ و الْعافین عن النّاس و اللّه یحبّ الْمحْسنین‏، خداوند بهشت را به او مى‏دهد در برابر حلم او.[1]

 

خصلتی که خدا دوست دارد

امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند متعال مرد حلیم و چشم بزیر را دوست مى‏دارد.[2]

 

بردباری در برابر داغ فرزند

از جابر جعفى روایت شده که امام‏ باقر علیه السّلام فرمود: هر کس فرزندانى از او فوت شود و وى داغ مصیبت آنها را بحساب خدا و خواست او گذارد و صبر و بردبارى‏ پیشه کند آن فرزندان حجاب شوند بین او و آتش دوزخ بخواست خداوند عزّ و جلّ.[3]

حلیم بودن شرط قبولی حج

میسّر از امام‏ باقر(علیه‌السلام) نقل مى‏کند که فرمود: به کسى که قصد این خانه (کعبه) را مى‏کند، اگر سه خصلت نداشته باشد اعتنا نمى‏شود: پرهیزکارى که او را از معاصى خداوند حفظ کند و بردبارى‏ که با آن مالک خشم خود باشد و خودش رفتارى با کسى که با او رفیق شده است.[4]

 

حلم خدادادی زنان:

امام‏ باقر(علیه‌السلام) فرمود: همانا خداى تبارک و تعالى در یک زن بردبارى‏ ده مرد را قرار داده است و چون باردار شود نیروى بردبارى ده مرد دیگر را بر او بیفزاید.[5]

 

انسان حلیم در رتبه بهترین ها

امام‏ باقر علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلى اللّه علیه و آله فرمود: بهترین شما خردمندانند، عرض شد: یا رسول اللّه؛ خردمندان کیانند؟ فرمود: دارندگان اخلاق نیکو و بردبارى‏ متین و صله ارحام و نیکوکاران نسبت به مادران و پدران و احوال پرسان از فقرا و همسایگان و یتیمان، و آنها که طعام خورانند و سلام را در جهان آشکار کنند و زمانى که مردم در خوابند نماز گزارند.[6]

 جهاد زنان:

جابر جعفى گوید: امام‏ باقر علیه السّلام فرمود: خداوند عزّ و جلّ جهاد را هم بر مردان و هم بر زنان واجب ساخته، امّا جهاد مرد بذل مال و جانش تا حدّ کشته شدن در راه خداست، ولى جهاد زن شکیبائى در برابر ناملایماتى است که از همسر خویش می کشد و بردبارى‏ در این قسمت و نیز توجّه کامل به انحصارطلبى شوهر نسبت به او.[7]

صاحبان فضیلت در قیامت

امام باقر(علیه‌السلام) در حدیثى از پدرانش نقل کرده است که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود چون روز رستاخیز شود منادى اعلان مى‏کند طورى که همه مردم مى‏شنوند، وى مى‏گوید: صاحبان فضیلت کجایند؟ گروهى از مردم برمى‏خیزند، آنگاه فرشتگان از آنان استقبال مى‏کنند و مى‏پرسند، فضیلت و برترى شما چیست که به سبب آن شما را خواستند؟ آنان مى‏گویند، در دنیا ما را نادان خواندند تحمّل کردیم، به ما بدى نمودند عفو کردیم، آنگاه از طرف خدا خطاب شود بندگانم راست گویند، راهشان را باز کنید تا بدون حساب به بهشت درآیند.[8]

 

علم با حلم

اسحاق بن منصور گوید: از حسن بن صالح شنیدم که می گفت: از امام‏ باقر علیه السّلام شنیدم می فرمود: آمیخته نشده است چیزى به چیزى که بهتر باشد از آمیخته شدن حلم‏ و بردبارى به علم و دانش.[9]

 

نمونه ای از حلم امام باقر علیه السلام

مردى نصرانى به او گفت: تو بقر(=گاو) هستى! فرمود: نه من باقرم. گفت: فرزند زنى آشپزى! فرمود: این شغل او بوده. گفت: تو فرزند یک سیاه حبشى نابکارى؟

فرمود اگر راست می گوئى نابکار بوده خدا از او بگذرد. اگر دروغ میگوئى خدا از تو بگذرد؛ نصرانى مسلمان شد. [10]

با توجه به دو روایت فوق، امام با وجود علم سرشارشان از برخورد ناپسند نادانی گذشتند. و این خود بهترین دلیل بر حقانیت و برتری دنیوی و صاحب فضل بودن اخروی ایشان است.

 

پی نوشت:

1. عزیزالله عطاردى،مشکاة الانوار- ، ناشر: عطارد تهران‏، چاپ: اول 1374 ش‏، ص204  

2.همان، ص 203  

3. علی اکبر غفارى،ثواب الاعمال، ناشر: کتاب فروشى صدوق‏ تهران، چاپ: اول‏، ص : 435

4. یعقوب جعفرى ، خصال، ناشر: نسیم کوثر- قم، چاپ: اول 1382 ش‏، ج‏1،ص : 225

5. سید احمد فهری زنجانی، خصال، ناشر: انتشارات علمیه اسلامیه‏، مکان چاپ: تهران‏، چاپ: اول‏، ج‏2 ، ص 512

6. سید جواد مصطفوى‏، اصول کافى، ج‏3، ناشر: کتاب فروشى علمیه اسلامیه‏،ص 337و 338

7. على اکبر غفارى‏، من لا یحضره الفقیه، نشر صدوق‏تهران‏، چاپ: اول‏1367 ش، ج‏5، ص 86  

8. محمد على فارابى ، آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، ناشر: آستان قدس‏،مشهد، چاپ: پنجم‏1380 ش‏،ص 128  

9. سید هاشم رسولى محلاتى،‏ارشاد، ناشر: اسلامیه تهران‏، نوبت چاپ: دوم‏، ج‏2،ص 165  

10. موسی خسروی، زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهماالسلام، ناشر: اسلامیه‏ تهران، نوبت چاپ: دوم‏، ص 204