نوزدهم دی ماه 1356(ه ش) خیزش شکوهمند و نقطه عطف فرازمندی در تاریخ مبارزات انقلاب اسلامی است؛ در این زمان بود که صبر ملت مسلمان ایران از ستمگری ها و مردم فریبی های رژیم پهلوی به سر آمد و اراده ملت بر آن شد که از پای ننشیند و تا سرنگونی رژیم مزدور پهلوی تلاش کند.

امام خمینی(ره) در طی سخنرانی تند، بسیار مهم و هوشیارانه در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف، شخص شاه را کانون توطئه و مسئول اصلی تمام جنایات معرفی کرد.

محمدرضا شاه که از گسترش نهضت مذهبی و انتشار وسیع اعلامیه ها و نوارهای سخنرانی امام خمینی و استقبال روزافزون مردم، به شدت خشمگین و نگران بود، دستور داد تا به مناسبت 17 دی 1356 و سالروز اصلاحات ارضی مقاله ای سراسر توهین به ساحت مرجع تقلید عالم تشیع- امام خمینی- در روزنامه اطلاعات نوشته شود تا به گمان باطل خود چهره ایشان را در بین مردم لکه دار کند و بدینوسیله انتقام خویش را بگیرد.

برخی نوشته شدن این مقاله را در آن شرایط حساس، حاصل تصادف و یا به دستور سردبیر روزنامه دانسته اند و برخی دیگر آن را از توطئه های ساواک برشمرده اند که به قلم یکی از مهره های فعال رژیم به رشته تحریر درآمده است. در این مقالهقیام شکوهمند 15 خرداد 1342توطئه « استعمار سرخ و سیاه» معرفی شده بود که استعمارگران این قیام را مانعی برای اهداف انقلاب سفید دانسته بودند و به این بهانه، ننگین ترین توهین ها را به ساحت آن مرجع عالیقدر روا داشته بودند.

بدنبال انتشار این مقاله در روزنامه اطلاعات و با خبر شدن مردم قم از مضمون آن، از بعد از ظهر همان روز، شهر قم حالتی غیر عادی به خود گرفت، فردای آن روز، بازاریان و طلاب حوزه علمیه به همراه جمع کثیری از مردم به خانه مراجع تقلید رفتند و از آنها خواستند تا در برابر این اهانت آشکار عکس العمل نشان دهند. گرچه تظاهرات مردم در کمال آرامش صورت گرفت، اما ماموران مسلح با توسل به بهانه ای به سمت هزاران تظاهر کننده آتش گشودند و دهها نفر را شهید و صدها نفر را مجروح کردند. تظاهرکنندگان خشمگین که آماج حملات ناجوانمردانه ماموران قرار گرفته بودند با سنگ و چوب به مقابله با آنها پرداختند و شیشه های ساختمان حزب رستاخیز را شکستند.

بدنبال کشتار مردم قم، مراجع تقلید و علما و فضلای قم و روحانیان و بازاریان تهران و قم با صدور اعلامیه هایی توهین به مقام امام را تقبیح و کشتار مردم مظلوم و بی گناه قم را محکوم کردند.

امام با دمیدن روح اعتماد به نفس و شجاعت در مردم، نسلی از روحانیان کارآزموده و انقلابی و نسل جدیدی از مبارزان و مجاهدان را تربیت کرد.

امام خمینی(ره) در اولین موضع گیری در زمینه قیام 19 دی 1356، طی سخنرانی تند، بسیار مهم و هوشیارانه در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف، به شخص شاه و رژیم سلطنتی پهلوی و اعمال و اقدامات ضد دینی – ضد اسلامی و سیاست های مخرب آن حمله کرد و برای چندمین بار شخص شاه را کانون توطئه و مسئول اصلی تمام جنایات معرفی کرد. امام در این موضع گیری به طور مفصل اعمال خائنانه رژیم سلطنتی پهلوی را شرح داد و اوضاع محنت بار حاکم بر ارتش، دانشگاه و مجلس را برشمرد و در خاتمه، مردم مبارز و انقلابی ایران را به حفظ هوشیاری و بیداری و گروه های انقلابی را به وحدت و مقاومت در برابر اعمال ضد اسلامی – ضد انسانی حکومت پهلوی دعوت کرد:« ملت ایران را باید ما از آن تشکر کنیم. ملت بیداری است، ملت هوشیار و مقاومی است در مقابل ظلم. در عین حال که این همه ظلم می بیند، این همه کشته می دهد، در عین حال مقاومت می کند، ایستادگی می کند، و این ایستادگی به نتیجه خواهد رسید.»(1)

قیام 19 دی از نظر سازماندهی و پیامدهای آن، با حماسه 15 خرداد تفاوت عمده ای داشت. امام با دمیدن روح اعتماد به نفس و شجاعت در مردم، نسلی از روحانیان کارآزموده و انقلابی و نسل جدیدی از مبارزان و مجاهدان را تربیت کرد. قیام 15 خرداد حرکتی خودجوش بود و تظاهرکنندگان هیچ برنامه ای جز اعتراض به دستگیری رهبرشان و اظهار مخالفت نداشتند، ولی قیام 19 دی به دلیل سازماندهی و برنامه ریزی عده ای از شاگردان امام شکل گرفت که کوله باری از تجربه 15 ساله مبارزه را به همراه داشتند. واقعه 15 خرداد هر چند اعتراض علما و مراجع را به دنبال داشت اما آنها را همانند قیام 19 دی متحد و متشکل نساخته بود.

قیام 19 دی 1356 مردم قم، نقطه عطف نهضت اسلامی مردم ایران بود که در طول فراز و فرود خود هرگز از حرکت بازنایستاد و در تداوم حرکت خویش بر دشمن یورش برد و قلل پیروزی را یکی پس از دیگری فتح کرد.

امام با برشمردن سیاست های ضد اسلامی- ضد انسانی رژیم پهلوی، به ملت ایران و مبارزان انقلابی اعلام کردند که باید هدف را تا سقوط سلطنت پهلوی دنبال کنند:« به ملت شریف ایران مژده می دهم که رژیم جابرانه شاه، نفس های آخرش را می کشد، و این قتل عام های بی ر حمانه، نشانه وحشتزدگی و حرکاتی مذبوحانه است. مضحک و بسیار رسوا؛ این مانورهای وقیحانه و بچگانه است که پس از داغ باطل (خوردن) از طرف ملت، به راه انداختند... من به ملت ایران با این بیداری و هوشیاری، با این روحیه قوی و شجاعت بی مانند نوید پیروزی می دهم، پیروزی توام با سربلندی و افتخار ، پیروزی توام با استقلال و آزادی، پیروزی توام با قطع ایادی اجانب و چپاولگران، پیروزی برچیده شدن بساط ستمگران و انقراض دودمان سیاه روی پهلوی.»(2)

امام ضمن تاکید بر لزوم حفظ وحدت و پرهیز از اختلاف و جناح بندی گروه ها و اقشار انقلابی، به گروه ها و اشخاصی که هدفشان از مبارزه، واداشتن رژیم پهلوی در عمل به قانون اساسی بود، هشدار دادند و صمیمانه از ملت انقلاب و مسلمان ایران خواستند که هدف اصلی و مقصد اساسی خود را طرد و ساقط کردن حکومت و سلطنت پهلوی از مقدرات کشور قرار دهند: « من با کمال تواضع دست خود را به سوی ملت نجیب ایران دراز می کنم از روحانیون عظیم الشان تا خطبای ارجمند، از جوانان محترم حوزه های علمیه تا دانشجویان دانشگاه ها، از بازاریان محترم تا کارگران و دهقانان و جناح ها و طبقات محترم داخل و خارج کشور – ایدهم الله تعالی- و از همه صمیمانه و با عرض تشکر خواستارم که پیوستگی و وحدت کلمه خود را حفظ و از مناقشات تفرقه انداز احتراز نمایند، و با صدای واحد و ندای همگانی در راه استقلال کشور و قطع ایادی اجانب و عمال وابسته آنها کوشش کنند... و به آنها که از چهارچوب قانون اساسی دم می زنند، تذکر اکید می دهم که با این کلمه صحه به رژیم سلطنتی فاسد موجود نگذارند که تا این دودمان فاسد بر مقدرات کشور حکومت می کند ملت ایران نه از اسلام بهره مند می شوند و نه از آزادی و استقلال کشور خبری است.» (3)

در قیام دی ماه، اصل اسلامی و ولایی انقلاب متجلی شد؛ دشمنی و مخالفت رژیم پهلوی با اسلام و ولایت، اعتراض و شورش و در نتیجه انقلاب را در مردم شدت بخشید و نشان داد که هرگاه به حریم ولایت تعرضی صورت گیرد مردم با جان و دل به پا می خیزند.

قیام 19 دی 1356 مردم قم، نقطه عطف نهضت اسلامی مردم ایران بود که در طول فراز و فرود خود هرگز از حرکت بازنایستاد و در تداوم حرکت خویش بر دشمن یورش برد و قلل پیروزی را یکی پس از دیگری فتح کرد.

 

نتایج و پیامدهای قیام 19 دی

1 -  سرعت بخشیدن به روند انقلاب اسلامی

قیام 19 دی روند انقلاب اسلامی را از کندی و تفرقه به تشدید و تجمع رساند. به طور کلی این قیام به چند دلیل در سرعت بخشیدن در روند انقلاب اسلامی تاثیر شگرف و عظیمی داشت: سکوت را در هم شکست، باعث بسیج مردم شد، جرات و شجاعت مبارزه علنی را دو چندان کرد و تسلسل در قیام ایجاد کرد.

2-  جهت دادن به هویت اصلی انقلاب اسلامی

در قیام دی ماه، اصل اسلامی و ولایی انقلاب متجلی شد؛ دشمنی و مخالفت رژیم پهلوی با اسلام و ولایت، اعتراض و شورش و در نتیجه انقلاب را در مردم شدت بخشید و نشان داد که هرگاه به حریم ولایت تعرضی صورت گیرد مردم با جان و دل به پا می خیزند. آنگاه که به امام توهین شد مردم متدین و انقلابی قم به رهبری روحانیان و طلاب انقلابی قیام کردند. انگیزه قیام و هدف مبارزه کاملا روشن است: دفاع از رهبری و مرجعیت.

3 - محبوبیت امام خمینی(ره)

اقتدار امام ناشی از سه منشا مشروعیت بود: مشروعیت کاریزماتیک با بهره های معنوی و عرفانی، مشروعیت سنتی به لحاظ کسوت فقاهت و مشروعیت قانونی که به رابطه رهبر و ولی با مردم باز می گردد. هیچ کدام از علما و مراجع تا این حد اعتبار و مقبولیت نداشتند. ویژگی امام این بود که سخت به نظریه انقلاب و براندازی رژیم پهلوی اعتقاد داشتند. امام از محبوبیت زیادی برخوردار بودند زیرا بر یک اصل تاکید داشتند و آن هم راه انقلاب و مبارزه تا تاسیس حکومت مبتنی بر ضوابط اسلامی و متکی بر آرای ملت در همه زمینه ها بود.

 

نتیجه گیری:

قیام 19 دی قم، انقلاب اسلامی را وارد مرحله مهم و حساسی کرد. در اثر این قیام، زنجیره ای از حوادث و رویدادهای سرنوشت ساز و اثر گذار در تمام کشور پدید آمد به طوری که مبارزان و در راس آنها امام ( ره) بهتر وبیشتر از پیش از نتایج آن استفاده بردند و روند پیچیده نهضت را به سمت پیروزی حتمی هدایت و رهبری کردند. اهمیت و جایگاه این قیام در این بود که اولا حرکت رو به پیش انقلاب را شتاب بخشید، ثانیا خصلت اسلامی و مردمی نهضت را آشکارتر از پیش ساخت. کشتار مردم قم در 19 دی 1356 و سرکوب شدید و خشن قیام عمومی در این شهر باعث به اوج رسیدن اعتراضات و راهپیمایی ها در اغلب شهرهای ایران در روزهای آتی شد و از همین نقطه است که رژیم مقتدر پهلوی دچار بحران شد و در امواج سهمگین انقلاب فرو رفت.

 

منابع:

1- امام خمینی: صحیفه نور؛ ج3، موسسه تنظیم و نشر آثار اما ،1378،ص

2- همان:ص

3- همان: ص

4- روزنامه کیهان18/10/84

5- روزنامه جمهوری19/10/83