تحلیلی بر مقام و منزلت عید سعید فطر به روایت آیت الله جوادی آملی

آنهائی که شوقاً إلی الله، حبّاً لله، شکراً لله عبادت کردند، جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می کنند و آن هم محبوبیّت است و کرامت را به آنها عطاء می کند؛ وقتی محبوب الهی شدند، هم از گزند دوزخ مصون اند، هم از فیض و فوز بهشت

ماه مبارک رمضان یک وحدت جمعی دارد ؛ گذشته از اینکه هر روز تکلیف جدا و مستقل دارد و روزه گرفتن اش لازم است ، مجموع این ماه یک وحدت خاصّ دارد که قرآن کریم از او اینچنین یاد کرده است : منْ شهد منکم الشّهر فلیصمْه (۱). کسی که در ماه مبارک رمضان شاهد و حاضر بود و مسافر بود ، این شهر را ، این ماه را روزه بگیرد . لذا وظائف خاصّی برای شب هاست ؛ دستورهای مخصوصی برای روزهاست ؛ این وحدت جمعی ماه مبارک رمضان با فرارسیدن اوّل شوّال ، فطر او فرا می رسد.

بنابراین همانطوری که هر روز پایانش افطار است ، این ماه هم پایانش افطار است و روز عید فطر افطار این ماه است ؛ این مطلب اوّل.



مطلب دوّم آن است که این روز را خدای سبحان عید رسمی مؤمنین قرار داد . از دعای نورانی امام سجاد در وداع ماه مبارک رمضان بر می آید ، چنین که در دعاهای قنوت نماز عید فطر هم بر می آید که خداوند این روز را عید قرار داد ؛ که جعلته للمسلمین عیداً (۲)، للمؤمنین عیداً (۳)

مطلب بعدی آن است که عید به معنای نشاط و سرور نیست ! چون سروراً عطف بر عید شده است و جدای از اوست . در صحیفة سجادیّه دارد عیداً و سروراً ؛ این عید گرچه با (یا) استعمال شده است ، ولی اصل اش (واو) ای است نه یائی ! شاید یائی هم اصلاً نباشد ! این عاد یعودوا است ؛ که معاد هم از همین لغت است ، و معید بودن خدای سبحان هم از همین لغت است . که عید از عود و رجوع مجدّد است . خدای سبحان نام مبارکی دارد به نام مبداء و مبدع و نام مبارک دیگرش معید است که او بر می گرداند . یوم عید یوم رجوع إلی الله است.

لذا دستورهائی که مربوط به خطبه ها و سخنان امام نماز عید هست ، این است که : شما وقتی از منزل هایتان بیرون می روید به طرف مصلّی ، آن حالت زنده شدن از قبر را در نظر بگیرید که یک ترسیمی از معاد است . منتها خدای سبحان اگر بخواهد به صورت معید تجلّی تامّ داشته باشد ، جریان معاد پیش می آید ؛ و اگر گوشه ای از آن نام تجلّی بکند ، « عید فطر » ظهور می کند . این عود و رجوع بنده است به طرف خدای سبحان.



کسانی که روزة این ماه را گرفتند و توفیق انجام وظیفه داشتند ، بر می گردند ، جائزة خود را از خدای سبحان دریافت می کنند . لذا شب عید فطر و روز عید فطر به عنوان « لیله الجوائز » یا « یوم الجوائز » هست که اگر گفته شده است:

روز عید است و من مانده در این تدبیرم که دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم

همین است که انسان بر می گردد به طرف خدای سبحان ، پاداش اش را دریافت می کند.

مطلب بعدی آن است که : کسانی که به وظائف این ماه پر فیض موفّق شدند و عمل کردند ، آنها که خوفاً من النّار روزه گرفتند ، یا شب های این ماه را زنده نگه داشتند ، جائزه ای که از فرشتگان الهی دریافت می کنند ، نجات از نار است.

                                 

آنهائی که برای رسیدن به بهشت وظائف ماه مبارک رمضان را انجام دادند ، جائزه ای که از فرشتگان رحمت دریافت می کنند ، وصول به بهشت است . إن شآء الله این جائزه را حفظ می کنند!

و آنهائی که شوقاً إلی الله ، حبّاً لله ، شکراً لله عبادت کردند ، عودشان به طرف خود خدای سبحان است و جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می کنند و آن هم محبوبیّت است و کرامت ، که مقام شامخ محبّت را به آنها عطاء می کند ؛ وقتی محبوب الهی شدند ، هم از گزند دوزخ مصون اند ، هم از فیض و فوز بهشت طرفی می بندند . بنابراین سه گروه به خدا بر می گردند ؛ هر گروه جائزة خاصّ خودشان را هم دریافت می کنند.



و در قرآن کریم فرمود : ما این یک ماه را که وحدت جمعی دارد بر شما لازم کردیم که روزه بگیرید ؛ لتکملوا العدّه و لتکبّروا الله علی ما هداکمْ (۴.)شما باید این سی روز را به کمال برسانید ، این ماه را به کمال برسانید ، و بعد خدا را تکبیر بگوئید ؛ بگوئید خدا اکبر منْ کلّ شیء(۵) یا اکبر منْ أنْ یوصفْ (۶) است که شما را هدایت کرده است . لتکبّروا الله علی ما هداکمْ.

                                      

لذا وظیفه آن است که بعد از نماز مغرب و نماز عشاء و نماز صبح و نماز عید فطر این تکبیر الله اکبر علی ما هدانا (۷) را انسان بازگو کند . لتکملوا العدّه و لتکبّروا الله علی ما هداکمْ . خدا را انسان به بزرگی یاد کند که او را هدایت کرده است . معلوم می شود یکی از بهترین و بارزترین مصادیق هدایت ، همین این دستور روزه گرفتن است و انجام وظائف شبهای این ماه پر برکت!



و شاید در نوبت های قبل هم به عرضتان رسید که هم در دعاهای ما آمده ، هم در روایات ما آمده که : ماه مبارک رمضان قرّه الشّهور و رأس السّنه (۸) است . آغاز سال برای سالکان صالح ماه مبارک رمضان است . کسی که اهل سیر و سلوک است ، ذخیرة یک ساله را از ماه مبارک رمضان فراهم می کند . هم مشکل ماه مبارک رمضان را تأمین می کند ، هم مشکل یازده ماه دیگر را!

بنابراین باید جائزه ای که در شب و روز عید فطر می گیریم ، آنقدر قوی و زیاد باشد که بتواند مشکل یازده ماه دیگر ما را هم حل کند ؛ که إن شآء الله امیدواریم اینچنین باشد . جوائز الهی این است ! و لتکبّروا الله علی ما هداکمْ.



مطلب بعدی آن است که بیشترین دعا را در بین این چهارده معصوم (علیهم الصّلاه و علیهم السّلام) ، وجود مبارک امام سجاد دارد . حالا یا از ائمة دیگر جمع آوری نشده ، یا جمع آوری شده بود و به ما نرسید ، یا اصلاً آنها این تجلّی دعا را واگذار کرده بودند به وجود مبارک امام سجاد ! شما ببینید دعاهائی که وجود مبارک امام باقر (سلام الله علیه) در مراسم عید فطر دارند ، همان هائی است که امام سجاد فرمود ؛ وقتی می خواستند برای نماز عید فطر خارج بشوند ، همان دعائی را می خواندند که امام سجاد دارد!



وجود مبارک امام سجاد در بخش وداع ماه مبارک رمضان به خدا عرض می کند : خدایا ! ما الآن تقریباً داریم مصیبت می بینیم که عزیزترین دوست ما از ما رخت بر می گردد ، هجرت می کند ؛ واجبر مصیبتنا فی شهرنا (۹). خوب ما با این ماه مأنوس شدیم ، این ماه ما را حفظ کرده است ؛ حصن حصین ای بود . مجاری ادراکی ما و تحریکی ما در این شهر طهور و تمحیص به طهارت و پاکیزگی راه یافته است و الآن داریم این دوست عزیز را از دست می دهیم . شما در روز عید فطر این مصیبت مان را جبران بکنید. جائزه ای عطا بکنید که این مصیبت ما تسلّی پیدا کند . واجْبر مصیبتنا فی شهرنا ، آن را در روز عید فطر بکنید.

                                 

این گونه از لطائف نیایش که در دعاهای امام سجاد (سلام الله علیه) هست ، در ادعیة ائمة بعدی هم ظهور کرده ؛ امام باقر (سلام الله علیه) هم همین را دارد.

مطلب مهمی که وظیفة همة ما در همة مراحل ، مخصوصاً در این عیدهاست ، این است که دعا برای وجود مبارک ولی عصر و استقرار حکومت مهدوی با کرامت و عزّت از خدا بخواهیم ! چون در همین این دعاهای امام سجاد آمده است که خدایا ! شما عید فطر را روزی قرار دادی که امّت اسلامی کنار هم جمع می شوند . و مهتشد اینهاست ، مجمع اینهاست . و برای اینها آن نشاط را هم فراهم بکنید . نشاط امّت اسلامی در استقرار عدل است . لیقوم النّاس بالقسط(۱۰) است . اگر إن شآء الله فقر و فساد و تبعیض رخت بر می بندد ، جامعة اسلامی لبخندی بر لبانش می نشیند.



وجود مبارک امام باقر وقتی برای نماز عید فطر بیرون می آمدند ، از منزل خارج می شدند ، دعاهائی که مربوط به امام زمان است ، داشتند ؛ که خدایا ! اللّهمّ إنّا نرغب إلیک فی دولهٍ کریمهٍ تعزّ بها الإسلام و اهله (۱۱). چنین که خود وجود مبارک ولی عصر هم این دعاها را دارد.

دعای دیگری مربوط به وجود مبارک امام زمان (أرواحنا فداه) است که آن حضرت در روز عید فطر ، بعد از نماز صبح با این جلال و شکوه به لقای خدا می رفت ! بالأخره انسان باید جائزه را از دست خدای سبحان دریافت کند ، ترقّی کند و بگیرد.



دعای نورانی امام مهدی موجود موعود (علیه أفضل صلوات المصلّین) بعد از نماز صبح روز عید فطر این است ؛ عرض می کند : خدایا ! من می خواهم به حضور شما بار یابم. امّا با جلال و شکوه می آیم که محفوظ بمانم . اللّهمّ إنّی اتوجّه إلیک بمحمّدٍ (صلّ الله علیه و آله و سلّم) امامی و بعلیّ‌ (علیه الصّلاه والسّلام) عنْ یمینی و خلفی و بائمّتی عنْ یساریْ استتروا بهمْ منْ عذابکْ (۱۲). خدایا ! ما با این جلال و شکوه به حضور تو بار می یابم که از قهر و غضب ات نجات پیدا کنم . اینها تعلیم ماست. یعنی من طرزی حرکت می کنم که وجود مبارک پیغمبر (صلّ الله علیه و سلّم) جلوی من باشد . و علی بن أبیطالب طرف راست و پشت سر مرا حفظ کند . و ائمة دیگر طرف چپ مرا حفظ بکنند . من محاط و محفوف به نبوّت و رسالت و ولایت و امامت باشم . من در این مجمع و این مجموعه به حضور تو بار می یابم ، به وسیلة اینها از قهر تو نجات پیدا کنم.

                                    

این تعلیم ماست که ما چگونه به ذات أقدس إله عرض حاجت کنیم ، به کی متوسّل بشویم ، کی را شفیع قرار بدهیم و از نبوّت آنها ، از رسالت آنها ، از ولایت آنها ، از امامت آنها ، از عصمت آنها ، از حجّت بالغه بودن آنها مدد بگیریم . خود وجود مبارک ولی عصر خود را محفوف به اینها می داند.

ما هم اینچنین به خدای سبحان عرض بکنیم : پروردگارا ! امّت اسلامی پشت سر پیامبر اکرم (علیه و علی آله آلاف التحیّه والکرم) در حالی که محفوف به امامت و ولایت است ، در پناه اینها به تو پناهنده می شود . اینها امام ما و امام ما هستند در دنیا و برزخ و قیامت ، در عید فطر ، در گرفتن جائزه ؛

که إن شآء الله امیدواریم اعمال و عبادات همگان به احسن وجه مقبول باشد ! و خدای سبحان آن دولت کریمه ای را که امام باقر مسئلت کرده است و همگان خواهان آنیم ، نصیب ما بفرماید ! و این نظام اسلامی را به نظام ولی عصر (أرواحنا فداه) متّصل بفرماید ! اللّهمّ إنّا نرغب إلیک فی دولهٍ کریمهٍ تعزّ بها الإسلام و اهله و تذلّ بها النّفاق و اهله و تجعلنا فیها ممّنْ تنتصر لدینک و لا تستبدلْ بنا غیرنا.





منبع: پیام تلویزیونی آیت الله جوادی آملی به مناسبت عید سعید فطر و حلول ماه شوّال

قم؛ آبان ۱۳۸۴

پی نوشت ها:

۱) سورة بقره / آیة ۱۸۵

۲) من لا یحضره الفقیه / جلد ۱ / صفحة ۵۱۳ / باب صلاه العیدین

۳) صحیفة سجادیّه / دعای ۴۵ / قسمت ۵۲ ـ و کان دعائه (ع) فی وداع شهر رمضان ؛ الّذی جعلته للمؤمنین عیداً و سروراً

۴) سورة بقره / آیة ۱۸۵

۵) کافی / جلد ۱ / صفحة ۱۱۸ / باب معانی الأسماء واشتقاقها

۶) مستدرک الوسائل / جلد ۵ / صفحة ۳۲۸ / باب کراهه أنْ یقال الله اکبر منْ کلّ شیء ، بلْ یقال منْ أنْ یوصف

۷) کافی / جلد ۴ / صفحة ۱۶۶ / باب التّکبیر لیله الفطر و یومه

۸) تهذیب الأحکام / جلد ۴ / صفحة ۳۳۳ / باب الزّیادات

۹) صحیفة سجادیّه / دعای ۴۵ / قسمت ۴۸ ـ و کان دعائه (ع) فی وداع شهر رمضان

۱۰) سورة حدید / آیة ۲۵

۱۱) بحار الأنوار / جلد ۸۸ / صفحة ۶ / باب ۲ ـ ادعیه عید الفطر و زوائد الآداب

۱۲) تهذیب الأحکام / جلد ۳ / صفحة ۱۴۰ / باب صلاه العیدین