بانوى برتر فاطمه معصومه(س) از جهت ‏شخصیت فردى و کمالات روحى در بین فرزندان‏ موسى بن جعفر(ع) بعد از برادرش، على بن موسى الرضا(ع) در والاترین رتبه جاى‏ دارد.

    این در حالى است که بنا بر مستندات رجالى فرزندان دختر امام کاظم(ع) حداقل هجده تن بوده اند و فاطمه در بین این همه بانوى مکرمه سرآمد بوده است.

    حاج شیخ عباس قمى آنگاه که از دختران موسى بن جعفر(ع) سخن مى‏ گوید، درباره ‏فاطمه معصومه(س) مى ‏نویسد: «بر حسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده جلیله‏ معظمه; فاطمه بنت امام موسى(ع) معروف به حضرت معصومه است‏»

  بى ‏گمان این نحوه اظهارنظرها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسى بن جعفر(ع) بر برداشتهایى استوار است که از متن روایات وارده از ائمه: به دست آمده است;روایاتى که مقامهایى را براى فاطمه معصومه(س) برشمرده ‏اند مقامى که نظیر آن رابراى دیگر برادران و خواهران وى ذکر نکرده‏ اند و به این ترتیب نام فاطمه معصومه(س) را در شمار زنان برتر جهان قرار داده‏ اند.

  از این روى لزوم تحقیق وتشریح پیرامون مراحل تربیت و مقامهاى معنوى و کمالات اخلاقى در حد ممکن دو چندان‏ مى‏شود.

    دوران قبل از تولد (نقش مادر در شکل‏دهى به شخصیت فرزند) بدیهى است تاثیرشخصیت پدر و مادر در روح و جسم فرزندان را نمى ‏توان انکار کرد.

    این ویژگى دروجود فاطمه معصومه(س) نیز بروز یافت.

  او از هر دو طرف (پدر و مادر) فضایلى رابه ارث برد که تنها برادرش; على بن موسى الرضا(ع) آنها را به صورت کامل در خودجمع کرده بود و به نظر مى‏ رسد بتوان سر برترى شخصیت والاى فاطمه معصومه(س) بردیگر فرزندان حضرت موسى بن‏جعفر(ع) را در همین نکته یافت که فاطمه معصومه(س) مانند برادرش از هر دو طرف پدر و مادر پاکیزه ‏ترین خصال و ویژگیها را به ارث‏ برد.

    با این همه گویى «نجمه‏» ستاره زیباى بانوان موسى بن جعفر است که به سان‏ پرفروغترین ستاره ها مى‏ درخشد و به راستى که تمام فروغش را به دو پاکیزه‏ گوهرش، على بن موسى الرضا(ع) و فاطمه معصومه(س) منتقل کرد.

 

   البته این به معناى تاثیر نداشتن تلاش و کوشش و تقواى‏ الهى در وجود فاطمه معصومه(س) نیست، بلکه علاوه بر همه شایستگى‏ هاى فردى که دروجود خویش به وجود آورده بود، از این عوامل نیز به عنوان مکمل و پشتوانه ترقى ‏و تکامل معنوى، اخلاقى و علمى سود مى ‏برد.

  

 مادر فاطمه معصومه(س) نیز در روزگار خود بهترین زنان بود.از همین روى و براساس رویاى صادقانه‏اى که حمیده مادر امام کاظم(ع) دیده بود، نجمه را به عقدامام کاظم در آورد.

 

نطفه این روایت‏به آسمانى بودن انعقاد ائمه اشاره دارد که آسمانى بودن جایگاه ‏پاک را نیز مى ‏طلبد، تا در دوران قبل از تولد علاوه بر خصلتهاى کامل پدر،خصوصیات پاک مادرى را نیز به وى منتقل کند و لذا ادعاى گزافى نیست که بگوییم ‏اگر على بن موسى الرضا(ع) آینه تمام نماى امام کاظم(ع) بود، فاطمه معصومه(س) نیز جلوه‏اى تام و کامل از سیماى پرفروغ مادرش نجمه است.

   پاسخ به یک شبهه مرورى بر روایات نشان مى ‏دهد که هنگام ورود مادران ائمه که‏ غالبا از کشورهاى غیر اسلامى بودند، ذهنیتى وجود داشت مبنى بر اینکه چنین ‏زنانى که سالها در دیار کفر بوده‏ اند و جانشان با آیین کفر سیراب شده است،چگونه مى ‏توانند قابلیت پرورش کودکانى را داشته باشند که نماینده آیین پاک‏ تشیع‏ اند!! البته هر یک از ائمه به مناسبتى به این پرسشهاى ناگفته پاسخ‏ گفته‏ اند.

  على(ع) درباره شهربانو فرمود: یا اباعبدالله لتلدن لک منها خیر اهل‏الارض.اى اباعبدالله براى تو از این زن بهترین اهل زمین متولد مى ‏شود.و بر اساس رویاى صادقه مژده ازدواج شهربانو را از پیامبر دریافت کرد.

  امام صادق(ع) درباره حمیده فرمود: حمیده مصفاه من الادناس لسبیله الذهب.مازالت الاملاک تحرسها حتى ادیت الى کرامه من الله لى و الحجه من بعدى.حمیده مانند شمش طلاى خالص از ناپاکى ‏ها و ناخالصى‏ها پاک است‏ به خاطر کرامتى ‏که خدا نسبت‏به من و حجت پس از من عنایت فرمود.فرشتگان او را همواره نگهدارى کردند تا به من رسید.

   رسول خدا(ص) در باره مادر امام جواد(ع) فرمود: «بابى ابن خیره الاماءالنوبیه الطیبه.» پدرم به فداى پسر برترین کنیزان که از اهالى نوبه و پاک‏ سرشت است.در روایت اخیر صریحا فرزند به مادر نسبت داده شده است که بر صدق‏ ادعاى ما گواهى مى‏ دهد.

   به هر حال قبل از دوران تولد شخصیت نجمه که از تولد امام رضا(ع) تا تولدمعصومه(س) بیست و پنج ‏سال به درازا کشید، توانست آثار عمیق خود را در فاطمه‏ معصومه(س) بر جاى گذارد و او را در بین دختران و حتى تمام پسران غیر از على بن‏ موسى‏ الرضا(ع) سرآمد کند.

  بعد از تولد اعمالى که عموم بانوان اهل بیت: هنگام تولد و پس از آن براى‏کودکانشان انجام مى‏ دادند، برگرفته از توصیه‏ هاى آسمانى همسرانشان بود که‏ نمایندگان امین الهى در زمین به شمار مى‏ رفتند.

    از این روى آنچه انجام مى ‏دادند،به عنوان سیره عملى مى ‏تواند بخشى از حیات دیگر فرزندان را که در هاله ‏اى از بى ‏خبرى و فراموشى قرار گرفته‏اند، روشن سازد.این اعمال که از لحظه تولد آغازمى گشت، بارها توسط معصومین(ع) بیان شده‏ اند اما از دوران هر یک تنها مواردى خاص‏ نقل شده است.

    از جمله صفات پسندیده اى که نجمه همواره به آن متخلق بود، عبادت و مناجات با پروردگار است.وى آنچنان به عبادت عشق مى‏ ورزید که حتى مهر فرزند نیزنمى‏ت وانست از عبادت بازش دارد.در آن ایام که به فرزندش شیر مى‏ داد، روزى به بستگانش گفت: دایه اى بیابید که‏ مرا در شیر دادن یارى کند.

    زنان از این خواهش شگفت ‏زده شدند و پرسیدند آیا شیرت کم شده است؟ پاسخ شنیدندکه:«لا اکذب والله ما نقص الدر ولکن على ورد من صلاتى وتسبیحى و قد نقص منذ ولدت.» به خدا سوگند که دروغ نمى‏ گویم; ولى ذکرهایى در نماز و تسبیح داشتم که از زمان تولد فرزندم از آنها کم شده است.

    چنین رفتارها و اعمالى مى ‏توانست پاکیزه‏ ترین و بهترین تاثیر را در فرزند برجاى گذارد; چه کودکى که جانش به همراه قطره قطره شیر مادر با اذکار الهى ‏سیراب مى‏شود، به والاترین جایگاه معنوى دست‏ خواهد یافت.

   مقامهاى حضرت معصومه(س) کودکى که این چنین مراحل تکامل را پیمود، آینده‏ اى‏درخشان نیز داشت.فاطمه(س) با تکیه بر چنین پشتوانه ‏اى توانست‏ به مراحل عالى علم و معرفت دست‏ یابد و به یگانه دوران خویش مبدل شود.

کمالات حضرت معصومه (س) :

 1-    عالمه با گذشت ایام، فاطمه معصومه(س) نیز دوران خردسالى را پشت سر گذاشت.در این سالها محل رشد فاطمه معصومه(س) خاندانى بود که او را با دریایى ازعلم و معرفت روبرو ساخت.

    پدر، مادر و برادر که هنگام تولد فاطمه معصومه(س)، جوانى 25 ساله بود، هر سه‏ دست به دست هم داده، محیط تربیتى وى را به مکانى بهشتى مبدل کردند.

    خبرى در برخى کتب نقل شده است که به خوبى نشان مى‏دهد، فاطمه معصومه(س) زیرنظر خانواده در کوتاه ترین مدت ممکن مسیر رشد در علوم را نیز پیمود و ازکمالات روحى و معنوى بهره‏ هاى فراوانى از پدر، مادر و برادر برد.

   از این روى دردوران کودکى به راحتى مى ‏توانست جوابگوى سوالهاى فقهى و دینى مردم باشد و همین‏ امر که نجمه فرزندش معصومه(س) را همانند امام رضا(ع) پرورش داده است و هر آنچه‏ درباره فاطمه در روایات نیامده را مى ‏توان با عنایت به اخبار مربوط به امام‏رضا(ع) دریافت.

 

    یکى از این دست روایات را حاج سید نصرالله مستنبط به نقل ازکتاب «کشف اللئالى‏» اینگونه ذکر مى کند: روزى گروهى از شیعیان وارد مدینه ‏شدند تا سوالهاى خود را از امام موسى(ع) بپرسند.

    این کار روش معمول در تمام‏ بلاد اسلامى بود که سالیانه یا در اوقات مشخص از سال گروهى را راهى مى ‏کردند تاسوالهاى دینى، وظایف شرعى و وجوهات را نزد امام ببرند.

 

    آن سال نیز چنین‏ کاروانى از یکى از شهرها به مدینه آمده بود.کاروان پس از ورود به مدینه به‏ سوى خانه امام راه افتادند به این امید که هم سوالات خود را بپرسند و هم دیدارحضرت نصیبشان شود.هر چه نزدیکتر مى ‏شدند، شوق دیدار افزونتر مى‏ شد; تا اینکه ‏جلوى در خانه حضرت رسیدند.در زدند و اجازه ورود خواستند; به آنان اطلاع دادندکه امام در مسافرت است.

   اندوه فراوان از اینکه نه امام را دیده‏ اند و نه پاسخ‏براى سوالات خود یافته‏ اند، رنج ‏سفر را دوچندان کرد.هر چند دلشان‏ نمى ‏خواست، ولى باید خداحافظى مى‏ کردند و این کار را هم کردند.اسباب و اثاث خودرا جمع کرده، عزم بازگشت نمودند.هواى مدینه سوزان بود و اینک براى کاروان‏ ناکام سوزانتر مى ‏نمود.گویى پاهایشان از آن خودشان نبود.دخترکى شیرین زبان وخوش سیما از منزل امام سکوت سنگین کاروانیان را در هم شکست.

  او سوالها را ازآنان گرفت و با دقت تمام پاسخ یکایک نامه‏ ها را نوشت و نامه ‏ها را دوباره به‏ آنان بازگرداند.مردان بزرگ کاروان که شاید هفتاد سال از عمرشان را در این‏درگاه به مریدى گذرانده بودند، هرگز چنین صحنه‏اى را به یاد نداشتند، کودکى هشت‏یا نه ساله چگونه مى‏توانست جواب سوالهاى فقهى را بدهد! آنان در دل مى‏گفتند: جواب این سوالها اگر آسان بود، همان علماى شهر مى‏ دادند.

 سوالها اینقدر پیچیده‏ بود که ما نزد امام آوردیم.سبحان الله عجب خاندان پاکیزه ‏اى.شیعیان خسته از سفر این بار با خوشحالى خاطره‏ اى شگفت که خستگى سفر از یادشان‏ برده بود، از اهل بیت‏ خداحافظى کردند و در میان نسیم لطیفى که از جانب مسجدپیامبر(ص) مى‏ وزید، آن خانه را ترک کردند.

   خانه ‏اى که مدتى پیامبر(ص) در آن‏ زندگى کرده بود و هنوز خاطره حضورش براى اهل خانه و مردم مدینه زنده بود.شیعیان کم کم از مدینه خارج شدند.مردى، از فاصله دور سوارى را دید، او راشناخت او امام موسى بن جعفر(ع) بود.وقتى نزدیکتر رفتند سیماى امام را همه‏ کاروانیان شناختند بى ‏درنگ پیاده شدند و شتابان نزد ایشان رفتند.خاطره دخترک‏ ذهن همه را به خود مشغول کرده بود.

 

    به این جهت در لحظات اولیه برخورد با امام‏ داستان خود را با شور و شادى تمام بازگو کردند و دست خط دخترک را هم نشان‏ دادند.امام تا نامه را گشود، سیمایش از شادى شکفته شد.لبخند ملیحى بر لبانش‏ نقش بست، صورتش را به سوى شیعیانش را برگرداند و با همان لبخند آسمانى سه‏ بار فرمود: «فداها ابوها»: پدرش به فدایش.

   این روایت‏ بر تسلط فاطمه معصومه(س) دختر خردسال موسى بن جعفر به مسائل سخت ولاینحل فقهى و دینى اشاره دارد.

.البته عوامل دیگرى در رشد شخصیت فاطمه معصومه(س) موثر بوده است که از جمله ‏آنها اوضاع سیاسى عصر پدر و برادر است.در دورانى که پدر به شهادت رسید ومنصب ولایت به برادرش على بن موسى الرضا(ع) تفویض شد.اختلاف بین برادران دیگربه شدت قوت گرفت و آنان برخى با گستاخى تمام در مقابل برادر ایستادن برادرانى که از مادران دیگر بودند.

  اما فاطمه معصومه(س) در بین این کشاکش هاى ‏تفرقه برانگیز هرگز از موضع دفاع از ولایت رضوى، عقب ننشست، بلکه از شدت علاقه‏ به برادر، در پى آن حضرت روانه ایران مى ‏شود.