امام حسن عسکری یازدهمین امام شیعه اثنی عشری و سیزدهمین معصوم ـ علیه السّلام ـ فرزند امام هادی ـ علیه السّلام ـ و پدر بزرگوار امام مهدی صاحب الزمان (عج) می‌ باشد ؛ نام مادربزرگوار «حدیث» بود؛بنابر مشهور ولادت حضرت ربیع الثانی سال 232 هـ .ق در مدینه روی داده است.

دوران کودکی امام ـ علیه السّلام ـ در خاندان وحی، خاستگاه امامت، سرچشمه هدایت، سپری شد و در چنین خانواده‎ای پرورش یافته و از هر آلودگی و پلیدی به دور بوده، از تفضلات الهی این بود که امام حسن ـ علیه السّلام ـ در خانه نبوت و معدن امامت با بهترین و شایسته‎ترین شیوه پرورش یافت و از اولین ساعات تولد، در مسیری قرار گرفت که رهبری آینده امت به او واگذار شود.

حضرت در کودکی به اجبار همراه پدر از مدینه به سامرا منتقل و با ظلم و بیدادگری طاغوتیان آشنا شد و در سامرا در منطقه ای به نام (عسکر) سکونت یافت؛ ازاینرو به (عسکری) معروف بودو سن آن حضرت را در هنگام انتقال به سامرا چهار سال و چند ماه گفته اند.

بی گمان حفظ اصل دین اسلام برعهده امامت است؛ اگر امامت نبود از دین و از کتاب خدا چیزی نمی ماند؛ حکمت اینکه خداوند برای پیامبرش مزد وپاداش رسالت اطاعت ودوستداری اهل بیت که همان امامت است را تعیین کرد در تامل به این مسئله روشن می شود.

هیچ یک از افرادی که به خلیفه مسلمین شهرت دارند جز امیرمومنان(ع) نتوانستند در حفظ و پاسداری از دین نقشی که مد نظر قرآن است را ایفا کنند، ازطرفی آنچه قرآن به مردم دستور می دهد « اطیعوالله واطیعوالرسول واولی الامر» اولوالامری است که مانند پیامبر (ص) باشند و ویژگی های حضرت را داشته باشند؛ عصمت یکی از ویژگی هاست؛ اوصافی که برای حاکمان اموی و عباسی و دیگران نوشته شده درتاریخ موجود است، این اوصاف نشان می دهد جانشینان واقعی پیامبر و پاسداران دین اینان نیستند؛ قرآن و پیامبر شراب را حرام کرده و سفاکی در شان نبوت نیست؛ بیشتر این حاکمان عباسی شراب خوار بودند و عمری در مستی و سرگرم بازی با معشوقه ها بودند و خون فرزندان و منسوبین پیامبر(ص) را مباح می دانستند؛با این اوصاف تاریخ هم راه درست اسلام را به ما نمایان می کند وهم پاسداران دین را نمایان می کند که راه اهل بیت راه واقعی و حافظان دین اهل بیت و امامان معصوم (ع) هستند.

یکی از امامان معصوم حافظ دین امام حسن عسگری ـ علیه السلام ـ است ؛ امام در دوره ای زندگی می کرد که علاوه بر پیشرفت جوامع اسلامی و علوم مختلف رواج داشت و جهان اسلام رو در رو با افکار مادی گرایان و شبهات مختلف فکری وعقیدتی بود، همین جریانات فکری معاصر و شبهات برعلیه معارف دین و انکار قرآن و وحی نیز دراین زمان بود. چنانکه برخی همین الان دراین باره درسایت ها ورسانه ها علیه قرآن واصل دین شبهه سازی می کنند؛ کدام خلیفه عباسی می توانست این شبهات را پاسخ دهد و از ساحت قرآن دفاع نماید؟ چنانکه مامون درمانده شد وبه دامن امام رضا (ع) چنگ زد؛ در زمان امام علی سه خلیفه قادر نبودند شبهات علمی را جواب دهند و به سایه علی پناه می بردند و فریاد "لولا علی" سر می دادند. دوران خلافت عباسیان نیز اینگونه بود، فیلسوفی در رد قرآن کتابی نوشت با یک جمله امام عسگری از نوشته خود پشیمان شد وآن را به آتش سوزاند.

امام ـ علیه السلام ـ در شهر سامرا که محل استقرار نیروهای نظامی و لشکرگاه و پادگان نظامی سلاطین عباسی بود در حصر زندگی می کرد، خود این نوع زندگی تحمیلی که برائمه از طرف عباسیان تحمیل شد دلیل حقانیت ائمه بر حکومت و ولایت است! چرا عباسیان دیگران را تحت نظر نداشتند؟ چون براساس روایات نبوی که در منابع اهل سنت نیز به وفور هست حضرت جانشینان بعد از خود را به اسم و لقب معرفی کرده بود، به همین جهت عباسیان به دنبال دزدی القاب اهل بیت نیز بودند تا با این روایات خود را تطبیق دهند و مردم را به اشتباه بیندازند؛ لذا لقب مهدی،هادی، امین و... که القاب ائمه است، اینها نیز به این القاب معروفند.

در زمان امام عسگری قلمرو کشور اسلامی از آفریقا تا مرزهای اروپا از مشرق و غرب به نهایت درجه وسعت خود رسیده بود. و تردد تمام مردم در این قلمرو آزاد بود، جهان اسلام با جهان مسیحیت و سایر پیروان ادیان رابطه نزدیک داشت، تعامل علمی و تمدنی و سیاسی با وجود مخاصمات برقرار بود؛ یکی از پیامدهای تبادل فرهنگی جهان اسلام با مسیحیت این بود که شبهات الحادی که به دین مسیحیت به عقاید اسلامی نیز رسوخ کند.

امام عسگری ـ علیه السلام ـ با وجود حصر و تحت نظر ماموران نظامی و جاسوسان عباسی زندگی داشت مدت امامت حسن عسگری ـ علیه السلام ـ شش سال بود. در مدت کم امامت تلاش های علمی وسیاسی فراوان از یک جهت درمقابل افکار خارجی و شبهات آنها از سویی در مقابل سخت گیری عباسیان که پیروان اهل بیت را از هرجهت درفشار داشتند و خود را به نام جانشین واقعی جا می زدند برای حفظ دین تلاش می کرد.

تلاش های امام را برای پاسداری از دین می توان دسته بندی کرد؛

تدابیر سیاسی در پاسداری از دین

همه ائمه دارای تدابیر ومواضع سیاسی برای حفظ دین بودند؛ مواضع امام علی(ع) ، مواضع امام حسن(ع)، مواضع امام حسین(ع) در مقابل معاویه و قیام امام(ع) در مقابل یزید و مواضع امام سجاد(ع) و همه ائمه ... تا امام هادی(ع) مواضع و تدابیر هوشمندانه داشتند که درجای خود قابل بحث وتحلیل است؛ امام هادی تدابیری برای شرایط زمان خود داشت که امام عسگری با ادامه همان شرایط روش و تدبیر امام عسگری را ادامه و این برنامه را به غایت رساند و برای آماده کردن شیعه به پذیرش و تحمل دوره غیبت حضرت صاحب (عج) آماده کرد.

امام عسکری(ع) که به ابن الرضا نیز معروف بود با وجود همه این فشارها و کنترل ها و مراقبتهای بی‎وقفه حکومت عباسی، رابطه خود را با شیعیان و نقاط شیعه‎، با روش ها وتدابیر مختلف برقرار ساخت.

1. توسعه و نهادینه کردن شبکه های نمایندگی

آغاز این کار از زمان ائمه قبل از جمله امام کاظم (ع) بود؛ امام هادی مراحلی پیش برد و درنهایت امام عسگری تمام کرد و برای شیعه و دوران غیبت میراث بی مانند برجای گذاشت شیوه مدیریت و ارتباط و اداره جامعه و حفظ پیروان مکتب و روحیه آنان و انسجام و به روز کردن باورها و آنلاین نمودن در هرشرایط سخت در زمان امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـانجام گرفت.

2. استفاده از ابزارمختلف برای ارسال پیام و پیک پنهان

امروزه با گسترش شبکه های برقراری ارتباط مسئله ارتباط مشکلی جز کنترل سیستماتیک توسط متولیان شبکه وجود ندارد؛ درزمان امام عسگری (ع) امام برای حفظ پیروان از لو رفتن در دستگاه مخوف عباسیان و نظامیان عباسی در گستره قلمرو وسیع شگردهای بی مانندی داشت، ارسال پیک ها وپیامک ها استتار شده در لابه لای ابزاری چون چوب و در لفاف دست فروشی با پیروان خود ارتباط برقرار می‌ ساخت و از این رهگذر مشکلات آنان را برطرف می‌ کرد. در این زمینه به عنوان نمونه می‌ توان از فعالیت های «ابو الادیان»، یکی از نزدیکترین یاران امام یاد کرد. او نامه ها و پیامهای امام را به پیروان آن حضرت می‌ رساند و متقابلا نامه ها، سؤال ها، مشکلات، خمس، و دیگر وجوه ارسالی شیعیان را دریافت نموده و در سامرا به محضر امام عسکری می‌ رساند. گذشته از پیک ها، امام از طریق مکاتبه نیز با شیعیان ارتباط برقرار می‌ ساخت و از این رهگذر آنان را زیر چتر هدایت خویش قرار می‌ داد. نامه‎ای که امام حسن عسکری به «ابن بابویه» نوشته نمونه از این نامه ها است.

3. تاسیس نمایندگی درمرکز مختلف:

امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ نوع دیگر ارتباط خود با شیعیان از طریق فعالیتهای مخفی نزدیکترین یاران خود برقرار می‌ کرد؛ برای این منظور از افراد مورد اعتماد نمایندگای در نقاطی چون بغداد و مرکز مهم جمعیتی که آنها نیز به افرادی در مناطق ومراکز متصل بودند مرتبط می شد از جمله «عثمان بن سعید عمری» که از نزدیکترین و صمیمی‎ترین یاران امام بود، زیر پوشش روغن فروشی فعالیت می‌ کرد. شیعیان و پیروان حضرت عسکری اموال و وجوهی را که می‌ خواستند به امام تحویل دهند به او می‌ رساندند و او آنها را در ظرف ها و مشک های روغن قرار داده و به حضور امام می‌ رساند.

4. ارتباط از طریق نمایندگانی از مردم

تماس مستقیم با امام، با فرستادن افرادی از طرف شیعیان به محضر آن حضرت، نوع دیگری از وجود ارتباط میان امام و دوستانش بود. از جعفر بن شریف جرجانی نقل شده است که گفت: به زیارت خانه خدا مشرف شدم و در سامرا به خدمت امام حسن عسکری رسیدم، خواستم اموالی را که دوستان به وسیله من فرستاده بودند به آن حضرت بدهم، پیش از آنکه بپرسم، به چه کسی بدهم امام فرمود: آنچه را همراه آورده ای به مبارک، خادم من بسپار.

انعکاس تلاش های امام عسگری و شناخت ابعاد و نتایج آن وسیع تر از یک مقاله محدود است؛ به هرصورت امام که دائم تحت نظر و مورد حسادت عباسیان بود وهر چه پایه های حکومت ضعیف تر می شد فشار براهل بیت فزون تر می گردید، امام مجبور بود با آن مقام شامخ معنوی در دربار حضور یافته واعلام حضور نماید و سرانجام حسادت و حصر به آنجا منجر گردید که امام حسن عسکری در یکم ربیع الاول سال 260 هـ.ق مسموم و مریض شد و در روز هشتم همان ماه در روز جمعه در سن 28 سالگی شهید و در خانه خود در سامرا مدفون گردید.