جلسه هفدهم اخلاق در تفسیر خطبه اول از نهج البلاغه شریف با تدریس حجت الاسلام حسینی دوشنبه 3 اردیبهشت ماه 1403 بعداز نماز ظهر و عصر در مسجد بقیه الله دانشگاه برگزار شد.

در این جلسه ادامه ی تفسیر خطبه ی اول از نهج البلاغه در رابطه با صفات خداوند متعال به زبان امیر المومنین بیان شد که صفات مورد ذکر به شرح ذیل است :

1. کائنٌ لا عنْ حدثٍ (وجود خدا  ازلی است)

2. موْجودٌ لا عنْ عدمٍ (خدا منزه است از عدم)

3. مع کلّ شیْ‏ءٍ لا بمقارنةٍ (با همه چیز است اما آمیخته با آنها نیست )

4.  غیْر کلّ شیْ‏ءٍ لا بمزایلةٍ ( با همه چیز فرق دارد نه اینکه از آنان جدا و بیگانه باشد)

5. فاعلٌ لا بمعْنى الْحرکات و الْآلة ( آفریننده همه چیز است اما به ابزار نیاز ندارد)

6. بصیرٌ إذْ لا منْظور إلیْه ( همه چیز را  میبیند حتی اگر چیزی نباشد )

7. متوحّدٌ إذْ لا سکن یسْتأْنس به و لا یسْتوْحش لفقْده ( یکتاست و نیاز به همدم و مونس ندارد و از تنهایی وحشت نمیکند)(استدلال آن در سوره جن آیه ی 72 بیان شده)

 

حجت الاسلام حسینی در ادامه ی جلسه و پس از ذکر موردی صفات به تفسیر تعدادی از این صفات پرداختند و بیان داشتند:

اگر بخواهیم در رابطه با معیت خداوند دلیلی را بیان کنیم میتوان به این مورد اشاره کرد که اگر خدا با هرچیزی آمیخته باشد یا در اصل بیان این آمیختگی با موجود مادی مساوی با محدودیت خدای متعال است و در بخش بعد میگوییم با همه چیز فرق دارد نه آنکه جدا و بیگانه باشد که اگر بیگانه بود پس جایی را یافته ایم که خداوند در آن نیست که این مورد نیز محدودیت را معنا میدهد.

صفات خداوند همیشگی است از قبل از به وجود آمدن ما  تا بعد از نیستی ما ، او هست ، این معیت خدا با اشیاء صفت فعلی خداست نه صفت ذات خدا ، وقتی صفتی صفت فعل شد ما انسانها و هر موجود دیگری در مقابل 3 حالت را دارا میشویم :

1.ما یک سابقه ی عدم داریم

2. میانه ی وجودی داریم

3. لاحقه ی عدم در آینده خواهیم داشت

 

نکته دوم در رابطه با صفات خداوند :

فاعلیت خداوند است که آیه ی 82 سوره یس بیان زیبایی دارد  ( إنّما أمْره إذا أراد شیْئًا أنْ یقول له کنْ فیکون ) زمانی که خدا اراده کند چیزی موجود باشد ، موجود میشود

مرحوم علامه در المیزان ج 17 ص 114 می فرمایند : این آیه از آیات برجسته قرآن کریم است که وجود بخشی و هستی بخشی را برای ما توضیح میدهد و بیان میدارد: خدا هیچ نیازی ندارد در ایجاد کردن از چیزی اراده کند و حتی در این معقوله به لفظ برای این امر نیز نیاز  ندارد زیرا اگر قرار است خداوند به لفظ نیازمند شود این خلاف بی نیازی خداست ،علامه می فرمایند شیء هم نیاز نیست که مخاطب خدا باشد ( این آیه ی شریف تمثیل افاضه ی وجود وهستی بخشی است )

در ادامه میفرمایند اراده الهی مهلت بردار و قابل تغییر و تبدیل هم نیست.

از طرفی حضرت بیان میکنند خداوند به ابزار نیاز ندارد ، آیت الله جوادی در شرحشان در سلونی قبل ان تفقدونی ج1ص145 توضیحی بر آن داشته اند وذکر میکنند : اگر خدا در اعمال فاعلیت خودش نیاز به ابزار داشته باشد محدود می شود و برای درک بهتر این موضوع حدیث ( من عرف نفسه فمن عرف ربه) را بیان میکنند و می فرمایند کسی که در نفس خودش این قدرت را دارد که با تصور یک چیز کوچک به یک واقعیت نامحدود برسد پس خدا نیز در ایجاد اشیاء این قدرت را دارد چه شیء کوچک چه شیء بزرگ.

خداوند متعال به حرکت هم نیاز ندارد ، امام کاظم (ع) در کافی ج1 ص 125 حدیثی دارند در این باب که اگر خدا به حرکت نیاز داشته باشد ، نیازمند به کسی یا وسیله ای برای حرکت می شود در صورتی که خداوند بی نیاز است و در قسمت دیگر در رابطه با اینکه خداوند ساکن نیست در خطبه ی 186 نهج البلاغه خود حضرت امیر استدلالش را هم آورده اند و می فرمایند اگر خدا حرکت داشته باشد ذات خداوند متعال تجزیه می شود یعنی اصل وجود خدا تجزیه می پذیرد در حالی که ذات خدا تجزیه پذیر نیست.

در رابطه با بصیر بودن خداوند نیز به تعبیر کافی شریف ج 1 ص107 این بصیر بودن ذات خداوند است ولو اینکه هیچ دیدنی وجود نداشته باشد.