امام محمد باقر (ع) دارای دو نسب حسنی و حسینی است؛ پدر ایشان امام سجاد (ع) نسب حسینی داشتند و مادر بزرگوارشان از نسل امام حسن مجتبی (ع) بودند. در واقع ائمه معصوم (ع) بعد از امام حسین (ع) هر کدام دو نسب حسنی و حسینی را دارند.

ولادت امام محمد باقر (ع) به حدی اهمیت داشت که پیامبر اکرم (ص) به جابربن عبدالله انصاری فرمودند که تو موفق می‌شوی تا وصی پنجم مرا زیارت کنی؛ سلام من را به ایشان برسان. جابر نیز وقتی خدمت امام باقر (ع) رسید، این نیابت از جانب پیامبر (ص) را انجام داد.

 در دوران امامت آن بزرگوار، بنی امیه به شدت متزلزل شد. در شرایطی که قدرت بنی امیه اوج گرفته بود، امام محمد باقر (ع) توانست مکتب فکری را بنا کند که پس از ایشان امام صادق (ع) آن را آبیاری کرد.

جایگاه والای امام پنجم شیعیان:

امام باقر (ع) شخصیت بزرگواری است که به تعبیر روایات به عنوان باقرالعلوم یعنی شکافنده علوم مطرح هستند. برای اینکه لقب باقر العلوم قابل فهم شود باید گفت مجموعه کلماتی که از ائمه معصومین (ع) در کتاب های مختلف به ما رسیده نزدیک به ۶۰ هزار حدیث و روایت است و از این میان فقط سهم امام باقر و امام صادق علیه السلام ۴۷ هزار حدیث و و بقیه برای دیگرامامان معصوم (ع) است.

ایجاد دانشگاه جامع اسلامی برای پاسخگویی به نیاز‌های مختلف

امام باقر (ع) در تبیین مسائل دینی و تفسیر قرآن کریم با ایجاد یک دانشگاه متمرکز اسلامی به گونه‌ای پرداخته اند تا فشاری که در دیگر دوران‌ اهل بیت (ع) وجود داشت به چشم نیاید به گونه‌ای که حتی افرادی از شیعیان اهل بیت (ع) که مناسک حج و احکام نماز و روزه را نمی‌دانستند یا دست وپا شکسته بلد بودند با رجوع به روایات امام باقر (ع(به مسائل اشراف پیدا کنند و و شبهه آن‌ها بر طرف شود.

در روایات آمده است امام باقر (ع) در بستر شهادت به فرزند و جانشین خلف خود امام صادق (ع) توصیه کردند که از شاگردان ایشان و فضای آموزشی و تربیتی که با خون دل ایجاد کردند مراقبت کنند، زیرا این زمان تنها فرصتی برای حفظ معارف اسلام ناب محمدی و تشیع بود که نه قبل از امام باقر (ع) ایجاد شده بود و نه بعد از امام صادق (ع) برای بقیه اهل بیت (ع)به وجود آمد.

با رجوع و تفکر در روایاتی که از این امام بزرگوار به دست ما رسیده متوجه می‌شویم که ایشان در تمامی علوم تبحر و آشنایی کامل داشتند به عنوان مثال در زمینه‌های اختر شناسی و موجودات عالم هنگامی که مفضل از ایشان سوال می‌پرسند امام باقر (ع) با زبانی شیوا مو به مو توضیح می‌دهند که این مطالب امروز به عنوان کتاب توحید مفضل در اختیار تشنگان علم قرار دارد.

امیرالمومنین در جایی مطرح کردند «سلونی قبل ان تفقدونی»؛ بپرسید قبل از اینکه من از میان شما بروم، اما هیچ کس سوالی که به درد مردم یا آخرت بخورد نپرسید،در زمان امام باقر (ع) این فرصت پرسش و پاسخ به خوبی به وجود آمد و در همه زمینه‌ها از ایشان سوال می‌شد؛ به عنوان مثال در تفسیر سوره توحید هنگامی که حضرت به کلمه «صمد» رسیدند، فرمودند: اگر حاملانی پیدا می‌کردم که این کلمه از تفسیر این کلمه را فهم کنند کل قرآن را با کلمه «الصمد» تفسیر می‌کردم لذا امام باقر (ع) هم «سلونی قبل ان تفقدونی» دارند.

جواب امام باقر (ع) به تهدید یزید در چهار سالگی

امام باقر (ع) در سال ۵۷ هجری قمری به دنیا آمدند و در واقعه کربلا حدود چهار سال داشتند که حوادث کربلا، اسارت، کوفه و شام را شاهد بودند. در مجلس شام وقتی یزید تصمیم به کشتار تمام اسرا گرفت، امام باقر (ع) مجلس یزید را با مجلس فرعون مقایسه می‌کنند و می‌فرمایند در مجلس فرعون همین اتفاقات رخ داد، اما به موسی و هارون مهلت دادند و آن‌ها را نکشتند، ولی این مجلس با مجلس فرعون فرق دارد.

یزید دلیلش را پرسید و امام باقر (ع) در جواب فرمودند: مشاوران فرعون فرزند حرام نبودند، اما مشاوران تو فرزند حرام هستند و فقط حرام زاده می‌تواند اهل بیت پیامبر (ص) را بکشد. امام باقر (ع) مانند کوه در دفاع از حریم ولایت ایستادند و نگذاشتند این اتفاق رخ دهد و کسی از خاندان نبوت و اسرا به شهادت برسد.

اثبات ولایت امیرالمومنین (ع) به وسیله امام باقر (ع)

ابوبصیر روزی به امام باقر (ع) عرض کرد که مردم مى‌گویند: چرا خداوند نام على و اهل بیتش را در قرآن صراحتا نیاورده است؟ حضرت فرمود: خدا نماز را نازل کرده و عدد رکعات آن را پیامبر(ص) بیان فرموده است و آیه‌ «اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول و اولى الْامْر منْکمْ» را نازل کرده که درباره‌ على و حسن و حسین علیهم‌السلام است و در بیان کلمه‌«اولوا الامر» پیامبر (ص) درباره‌ى على (ع) فرمودند: «منْ کنْت موْلاه فعلىٌّ موْلاه'»؛ اگر آن حضرت سکوت مى‌کرد و اهل آیه‌ اولوا الامر را معرفى نمى‌کرد آل عباس و آل عقیل و دیگران آن را ادعا مى کردند. وقتى پیامبر (ص) از دنیا رفت على (ع) صاحب اختیار مردم بود، زیرا رسول خدا (ص) ولایت امام علی (ع) را به مردم ابلاغ کرد و او را منصوب کرد. [بحارالانوار: جلد ۳۵ صفحه‌ی ۳۱۱]

 

امام باقر (ع) پس از عمرى تلاش در میدان بندگى خدا و احیاى دین و ترویج ‏علم و خدمات اجتماعى به جامعه اسلامى، در روز هفتم ماه ذی الحجه سال ۱۱۴ به دست حکومت ظالم آن دوران مسموم و به شهادت رسیدند.در این که چه فرد یا افرادى در این ماجرا دست داشتند؛ نقل‌هاى روایى و تاریخى از اشخاص مختلفى ذکر شده است. بعضى از منابع، شخص هشام بن عبد الملک را عامل شهادت آن حضرت دانسته ‏اند. برخی دیگر، ابراهیم بن ولید را عامل مسمومیت معرفى کرده‏‌اند اما به طور مسلم شهادت امام باقر (ع) در دوران خلافت هشام بن عبد الملک رخ داده است، زیرا خلافت هشام از سال ۱۰۵ تا سال ۱۲۵ هجرى استمرار داشته و مورخان سال ۱۱۸ هجری قمری را برای وفات امام باقر (ع) نقل کرده‏‌اند.

با توجه به برخوردهاى خشن و قهر آمیز هشام با امام باقر (ع) و عداوت انکار ناپذیر بنى امیه با خاندان على (ع)، شکی نیست که او در از میان بردن امام‏ باقر (ع) به شکلى غیر علنى انگیزه‌‏اى قوى داشته است.