تاریخ گویاى این حقیقت تلخ است که حکومت بنى امیه و بنى عباس، هر دو از دشمنان قسم خورده نبوت و ولایت بودند و این کینه توزى با اسلام ناب را با جنایات مختلفى نشان مى‎دادند؛ با این تفاوت که این نظام جبار بنى‎امیه به شکلى علنى، شمشیر برهنه‎اى شده بود و قلوب خاندان ولایت را مى‎شکافت و در نشان دادن این جنایات آن چنان اصرار مى‎ورزید که دیگر حتى پدر، جرأت نداشت به فرزند خود بگوید که از نسل اولاد على علیه السلام است.

اما شیوه حکومت بنى عباس، ظاهرى آرام و باطنى کینه توز و خصمانه داشت و بعضى اوقات مردم نیز تحت تأثیر این گونه رفتارهاى منافقانه قرار مى‎گرفتند.

مردم ایران در آن روزگار علاقه وافرى به خاندان ولایت و اهل‎بیت داشتند و حتى با وجود حاکمیت استبداد عباسى در قلمرو اسلامى، از ابراز علاقه خود به آنان خوددارى نمى‎کردند. در این میان عده‎اى بر این باورند که این علاقه به دلیل ازدواج امام حسین علیه السلام با دختر یزدگرد سوم است، اما شواهد تاریخى نشان مى‎دهند که این علاقه ریشه الهى دارد.

نقل شده است زمانى که آیه: «ان یشاء یذهبکم ایها الناس و یات باخرین و کان الله على ذالک قدیرأ»؛ 

اى مردم اگر خداوند بخواهد مى‎تواند شما را از این دنیا ببرد و قومى دیگر را جانشین شما سازد و خداوند بر این کار قادر است.» بر پیامبر نازل شد، آن حضرت دست بر شانه سلمان فارسى گذاشت و فرمود: «آنان هموطنان سلمان هستند.»

در حقیقت پیامبر اسلام با این سخن، آینده ملت ایران را پیش‎بینى نمود و وظیفه خطیر آنان را گوشزد کرد.

دلیل دیگر علاقه ایرانیان به اهل‎بیت، عدالت خواهى فطرى ایرانى‎ها و بى‎عدالتى پادشاهان فاسد و خودسر این کشور بوده است؛ همان حکام جبارى که قرآن از آنان به نام مترف و مستکبر یاد مى‎کند. به طور کلى علت اصلى علاقه ایرانیان به خاندان امامت، فطرت عدالت‎خواهى آنان و عادل بودن ائمه اطهار بوده است.

البته علاقه‎اى که ریشه هزار ساله دارد، به دور از عوامل سطحى و زودگذر است. حکومت بنى عباس نیز از وجود این علاقه با خبر بود و مى‎دانست که خبر اسارت امام موسى بن جعفر علیه السلام خشم مردم ایران را علیه حاکمان جبار بنى‎امیه و بنى عباس برانگیخته و امکان دارد که ایرانیان دست به قیامى همه جانبه بزنند و حکومت بنى‎عباس را سرنگون کنند. از این رو، در پى چاره‎جویى برآمدند و از آن جا که با رشادت‎هاى ملت ایران آشنا بودند، شمشیر را چاره کار ندانستند و نقشه ولایتعهدى (اجبارى) امام على بن موسى الرضا علیه السلام را مطرح کردند.

با این ترفند موذیانه، هم خطر قیام مردم ایران را از میان بردند و هم امام هشتم را تحت نظر گرفته و رابطه مردم با ایشان را قطع نمودند. به این ترتیب دسترسى به امام هشتم علیه السلام بسیار مشکل و حتى غیر ممکن شد و مردم مجبور بودند از طریق عوامل حکومتى خبرهاى مربوط به ائمه را دریافت نمایند.

 

نقش حضرت معصومه علیهاالسلام در مبارزه با حکومت بنى‎عباس

همانگونه که مى‎دانید، امامان معصوم داراى خواهران دیگرى هم بوده‎اند، پس چه دلیلى دارد که در میان همه آنان، حضرت زینب و حضرت معصومه علیهاالسلام دخت گرانقدر امام موسى بن جعفر علیه‎السلام با ابعادى متفاوت، همان ویژگى سفر حضرت زینب را در بردارد، و در آن مرحله از تاریخ، حضرت معصومه علیهاالسلام همان رسالتى را به عهده داشت که حضرت زینب علیهاالسلام بعد از ماجراى خونین کربلا عهده‎دار آن شده بود. زیرا در آن روزگار، ظلم و خفقان دستگاه بنى‎عباس در همه جا سایه افکنده بود. و حضرت معصومه و برادرش احمد بن موسى و چند تن از خواص دیگر، تنها شخصیت‎هایى بودند که از توطئه نظام بنى‎عباس آگاهى داشتند و عواقب چنین توطئه‎اى را هم پیش‎بینى مى‎کردند.

بدین جهت، حضرت معصومه علیهاالسلام براى افشاى چنین خیانتى عازم شهرهاى ایران شده و به افشاگرى علیه آنان پرداخت.

در واقع در سال 201 هـ ق. یک سال پس از سفر تبعیدگونه حضرت رضا علیه السلام به «مرو» حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام همراه عده‎اى از برادران خود براى دیدار برادر و انجام رسالتى که بر عهده داشتند تجدید عهد با امام زمان خویش راهى دیار غربت شد. در طول راه به شهر ساوه رسیدند، ولى از آن جا که در آن زمان عده‎اى از اهالى از مخالفان اهل‎بیت بودند، با مأموران حکومتى همراهى نموده و با همراهان حضرت وارد نبرد و جنگ شدند و عده‎اى از همراهان حضرت در این حادثه غم انگیز به شهادت رسیدند. حضرت در حالى که از غم و حزن بسیار، بیمار شده بود، با احساس ناامنى در شهر ساوه فرمود: مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که فرمود: «شهر قم مرکز شیعیان ماست.» سپس حضرت به طرف قم حرکت نمود.

بزرگان قم وقتى از این خبر مسرت بخش مطلع شدند، به استقبال آن حضرت شتافتند. و در حالى که «موسى بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعرى» زمام شتر آن مکرمه را به دوش مى‎کشید؛ ایشان در میان شور و احساسات مردم قم وارد آن شهر شد و در منزل شخصى «موسى بن خزرج» نزول اجلال فرمود. آن بزرگوار هفده روز در شهر قم به سر برد و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بود و واپسین روزهاى عمر پر برکت خویش را با خضوع و خشوع در برابر ذات پاک الهى به پایان رساند.

سرانجام آن همه شوق و شور و شعف از «اجلال نزول کوکب ولایت و توفیق زیارت بانویى از تبار فاطمه اطهر» با افول نجمه آسمان عصمت و طهارت، مبدل به دنیایى از حزن و اندوه شد، و این غروب غم‎انگیز، عاشقان امامت و ولایت را در سوگ و عزا نشاند.

در خصوص علت بیمارى نابهنگام حضرت و مرگ زودرس آن بزرگوار، گفته شده است که زنى در شهر ساوه ایشان را مسموم نمود. این مطلب با توجه به درگیرى دشمنان اهل‎بیت با همراهان حضرت و شهادت عده‎اى از آنها در «ساوه» و جو نامساعد آن شهر و حرکت نابهنگام آن بزرگوار در حال بیمارى به سوى شهر قم، بعید به نظر نمى‎رسد.

آرى، آن حضرت که مى‎رفت زینب‎وار با سفر پر برکتش سند گویایى بر حقانیت امامت رهبران راستین و افشاگر چهره نفاق و تزویر مأمونى باشد و همانند قهرمان کربلا پیام‎آور خون سرخ برادرى باشد که این بار مزدورانه به قتلگاه «بنى‎عباس» برده مى‎شد، ناگاه تقدیر الهى بر این قرار گرفت که مرقد آن بزرگوار حامى خط ولایت و امامت قرار گیرد و براى همیشه تاریخ فریادگر مبارزه با ظلم و بى‎عدالتى ستم‎پیشگان دوران و الهام بخش پیروان راستین تشیع علوى در طول قرون و اعصار باشد.

 

مقام و منزلت معنوى حضرت معصومه علیهاالسلام

امام جواد علیه السلام فرمود: «من زار عمّتى بقم فله الجنّة»؛ هر کس عمه مرا در شهر قم زیارت کند، بهشت بر او واجب است.

حضرت معصومه علیهاالسلام بانویى آگاه از حوادث روز و محدثه‎اى سخنور و معلمه‎اى توانا بوده است و شاگردان زیر نظر ایشان به تعلیم اصول اسلامى مشغول بوده‎اند. همچنین کرامات زیادى از ایشان نقل شده است که نشان مى‎دهد این بانوى مؤمنه و دریادل از روحى بزرگ و شأنى رفیع در پیشگاه خداوند برخوردار است.

امام صادق علیه السلام مى‎گوید: «الا اى قم حرمى ... تقبض فیها امرأة من ولدى و اسمها فاطمة بنت موسى یدخل بشفاعتها شیعتى الجنة باجمعهم» ؛ «اى مردم! شهر قم حرم من است، بانویى از فرزندان من در این شهر در مى‎گذرد که نامش فاطمه دختر موسى است و شیعیان در روز قیامت با شفاعت او به بهشت مى‎روند.»

در روایتى دیگر از امام رضا علیه السلام آمده است: «من زارها عارفاً بحقها فله الجنة»؛ کسى که قبر فاطمه دختر موسى بن جعفر را آنگونه که شایسته اوست زیارت کند، بهشت از آن اوست.

تهیه و تنظیم: موسسه تبیان (دفتر قم)