غدیر سرشار از معارف گرانقدری است که لازمه گذران جامعه اسلامی از خطرات پیش رو است.

شاید بزرگترین خطر برای امّت اسلام، منافقین باشند؛ چراکه، ظاهری فریبنده و مؤمنانه دارند در حالیکه دشمن اسلام و امّت اسلامی اند؛ لذا شایسته است که پیامبر گرامی اسلام، بخش مهمّی از خطبه شریف غدیر را به افشای خصوصیّات و ترفندهای منافقان اختصاص دهند. از این رو نگاهی به برخی زوایای تحلیل نفاق با توجّه به خطبه بی نظیر غدیر خواهیم داشت.

 

مأموریت غدیر و خطر نفاق

 

مسلّماً اعلام جانشینی و ولایت حضرت علی(علیه السلام) مأموریّت مهمی است، چرا که تکلیف امّت اسلام پس از پیامبر را روشن می کند. امّا گویا این مأموریت ویژه، خطرات و حواشی خاصی را نیز در پی داشته است. تا اندازه ای که پیامبر خدا نیز، طلب معافیّت از این مأموریت را می کند، چنانکه می فرماید: و سألْت جبْرئیل أنْ یسْتعْفی لی (السّلام) عنْ تبْلیغ ذالک إلیْکمْ - أیّهاالنّاس - لعلْمی بقلّة الْمتّقین وکثْرة الْمنافقین؛ و من از جبرئیل درخواستم که از خداوند سلام اجازه کند و مرا از این مأموریت معاف فرماید. زیرا کمی پرهیزگاران و فزونی منافقان را می دانم. (خطبه غدیر) آری! پیامبر خدا می دانستند که در میان این جماعت، افراد بسیاری هستند که تنها ظاهری مؤمنانه دارند و ولایت علی(علیه السلام)، آزمون عمل است. ممکن است مراسم اعلام ولایت را بر هم زنند، چنانکه بارها همینطور شده بود، امّا این بار خداوند وعده حفظو ایمنی از دغدغه مورد نظر پیامبرش را داده می فرماید: و اللّه یعْصمک من النّاس‏؛ و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‏دارد. (مائده؛ 67(

با بر زبان آوردن شهادتین، شخص مسلمان می شود امّا ایمان در پرتو عمل است نه حرف! منافقان، ولایت را دارای حق پیروی نمی دانند لذا به جایگاه او رشک برده و از هر فرصتی برای لطمه به شأن او استفاده می کنند.

 

نشانه های نفاق در پرتو ولایتمداری

منافقان، ظاهری چه بسا مؤمنانه تر از دیگران دارند، لذا بسیار فریبنده و مخفی هستند، مگر برای کسی که نشانه های منافقان را بشناسد و نفاق را تشخیص دهد، یعنی بصیرت داشته باشد. بلافاصله پس از فراز فوق، پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله) به تبیین نفاق و افشای خصوصیّات منافقان می پردازد. در اینجا به دو نشانه نفاق از منظر خطبه غدیر اشاره می کنیم؛

 

شماتت و مسخره کردن مؤمنان

و إدغال اللّائمین و حیل الْمسْتهْزئین بالْإسْلام؛ و دسیسه ملامت گران و مکر مسخره کنندگان اسلام را می دانم. (خطبه غدیر( خداوند متعال نیز یکی از ویژگی های منافقان را اینگونه یادآور می شود: و إذا لقوا الّذین آمنوا قالوا آمنّا و إذا خلوْا إلى‏ شیاطینهمْ قالوا إنّا معکمْ إنّما نحْن مسْتهْزؤن؛ و هنگامى که افراد با ایمان را ملاقات مى‏کنند، مى گویند: "ما ایمان آورده ایم!" (ولى) هنگامى که با شیطان هاى خود خلوت مى کنند، مى گویند: "ما با شمائیم! ما فقط (آنها را(مسخره مى‏کنیم!" )بقره؛ 14) اصولاً منافق، چون در واقع ایمان به اسلام ندارد، إبایی ندارد که به هر بهانه ای ارزش های اسلامی را مورد تخطئه و کنایه قرار داده و حرمت شکنی کند. 

 

نفاق با طعم حسادت

یکی دیگر از اشاره های پیامبر اکرم به موضوع نفاق، پرداختن به موضوع خطر حسادت، در از بین بردن ولایتمداری و اطاعت است. لذا با صراحت هر چه تمام، مردم را از حسادت نسبت به علی(علیه السلام) بر حذر داشته و می فرمایند: معاشر النّاس، إنّ إبْلیس أخْرج آدم من الْجنّة بالْحسد، فلاتحْسدوه فتحْبط أعْمالکمْ وتزلّ أقْدامکمْ؛ هان مردمان! به راستی که شیطان اغواگر، آدم را با حسد از بهشت رانده مبادا شما به علی (علیه السلام) حسد ورزید که کرده هایتان نابود و گام هایتان لغزان خواهدشد. (خطبه غدیر) امام صادق(علیه السلام) نیز یکی از نشانه های نفاق را این چنین بیان می کنند: إنّ المؤمن یغبط و لا یحسد و المنافق یحسد و لا یغبط؛ مؤمن غبطه مى خورد و حسادت نمى ورزد، منافق حسادت مى ورزد و غبطه نمى خورد. (کافى(ط-الاسلامیه)، ج2، ص307، ح7) با بر زبان آوردن شهادتین، شخص مسلمان می شود امّا ایمان در پرتو عمل است نه حرف! منافقان، ولایت را دارای حق پیروی نمی دانند لذا به جایگاه او رشک برده و از هر فرصتی برای لطمه به شأن او استفاده می کنند.

)خطبه غدیر) امام صادق(علیه السلام) نیز یکی از نشانه های نفاق را این چنین بیان می کنند: إنّ المؤمن یغبط و لا یحسد و المنافق یحسد و لا یغبط؛ مؤمن غبطه مى خورد و حسادت نمى ورزد، منافق حسادت مى ورزد و غبطه نمى خورد.

 

درس غدیر: ولایت؛ خط قرمز سکوت

پیامبر خدا خطاب به جماعت در غدیر خم، نسبت به شناخت دقیق منافقان آن جمع، ابراز آگاهی می کند ولی ابلاغ منصب ولایت علی(علیه السلام) را شایسته سکوت نمی داند، زیرا فرمانی قطعی از خداست. می فرمایند: ولوْشئْت أنْ أسمّی الْقائلین بذالک بأسْمائهمْ لسمّیْت وأنْ أوْمئ إلیْهمْ بأعْیانهمْ لأوْمأْت وأنْ أدلّ علیْهم لدللْت، ولکنّی والله فی أمورهمْ قدْ تکرّمْت و کلّ ذالک لایرْضی الله منّی إلاّ أنْ أبلّغ ما أنْزل الله إلی (فی حقّ علی)؛ و اگر می خواستم نام گویندگان چنین سخنی را بر زبان آورم و یا به آنان اشارت کنم و یا مردمان را به سویشان هدایت کنم [که آنان را شناسایی کنند] می توانستم. لیکن سوگند به خدا در کارشان کرامت نموده لب فروبستم. با این حال، خداوند از من خشنود نخواهد گشت مگر این که آن چه در حق علی(علیه السّلام) فرو فرستاده به گوش شما برسانم. (خطبه غدیر) بیاییم با شناختن نشانه های نفاق، امّت اسلام را از خطر آن رهانیده و منافقان را افشا کنیم. این، بزرگترین خدمت به امّت اسلامی است.

 

 منبع: بخش قرآن تبیان