سیزدهم خرداد ۱۴۰۰ ویژگی های عرفان امام خمینی (ره) در این ایام تاریخی ۱۴ و ۱۵ خرداد بازخوانی خصلت های والای مرجع مجاهد و عالیقدر حضرت امام خمینی(ره)، آن عبد صالح الهی، برای همگان به ویژه پیروان آن پیر طریقت، سازنده و حرکت آفرین است.

یکی از ابعاد شخصیتی امام خمینی، عرفان و اخلاق او است. امام راحل (ره) در همه گستره های فکری و رفتاری حیات خود همانند زندگی شخصی، معاشرت با خانواده، روابط اجتماعی ، مدیریت سیاسی و ...، تابع یک مکتب اخلاقی ویژه بر اساس آموزه های اسلام ناب بوده اند. مکتب عرفانی و اخلاقی امام، دارای یک جامعیت و فراگیری بسیار متوازن و متناسب در سیره عملی بود. این سبک زندگی در سرنوشت آن انسان بزرگ نقشی اساسی ایفا نمود. محبوبیت و مقبولیت امام نشأت گرفته از این معنویت و اخلاص وی بوده است. اولین ویژگی عرفان امام خمینی (ره) «پرهیز و حرکت» عرفان و اخلاق آن ولی الهی، بر خلاف عرفان مصطلح، عرفان انزوایی و عرفان «پرهیز و سکون»، نبود، بلکه عرفان در قالب «پرهیز همراه با حرکت» متجلی شد.

مقام معظّم رهبری در سخنی حکیمانه این وجه را چنین ترسیم فرمود: «تقوا یعنی پرهیز با حرکت نه پرهیز با سکون، یک وقت هست شما در حال سکون پرهیز می کنید، یعنی برو در خانه‌ات بنشین و کاری به کار چیزی نداشته باش و با رانندگی نکردن پرهیز کن به این که به کوه نخوری و از دره پرتاپ نشوی، پرهیز از کوهنوردی کردن، حرکت نکردن در خارزارها که خارهای مغیلان دامن شما را نگیرد، این یک جور پرهیز است و اسلام این را به شما توصیه نمی کند. بلکه می گوید در سینه‌ی قضایا و واقعیت‌ها با حوادث روبرو بشوید و در عین حال پرهیز کنید. مثل راننده‌ای که رانندگی می کند اما پرهیز هم می کند و این پرهیز همان است که گفته شد، مراقبت کردن و مواظب خود بودن». (سخنرانی معظّم له در تاریخ ۲۴/ ۷/ ۱۳۷۰)

آن مرد بزرگ الهی، پس از طی منازل عرفانی، تالیفات خود را نیز با کتب اخلاقی و عرفانی از سال ۱۳۴۹ قمری و در ۲۹ سالگی با تحشیه و تعلیقه و شرح عمیق ترین آثار عرفانی آغاز کرد و در نوع خود درخشان ترین آثار عرفان اسلامی را به میراث گذاشت. شرح دعای سحر؛ مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه؛ حاشیه بر شرح فصوص الحکم ابن العربی؛ حاشیه بر مصباح الانس؛ سر الصلاة یا معراج السالکین و صلاة العارفی؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل؛ التعلیقة علی الفوائد الرضویه؛ رسالۀ لقاء الله؛ جهاد اکبر یا مبارزه با نفس، از زمره بهترین و اثربخش ترین کتب آن پیر طریقت است.

دومین ویژگی عرفان امام خمینی (ره) «نترسیدن و هراس نداشتن از مرگ است» خصوصیت بارز عرفان امام عظیم الشان، عدم خوف و هراس از مرگ بود! در کتب عرفانی مرگ به دو نوع مرگ ضروی و مرگ ارادی تقسیم می‌ شود. مرگ ضروری و قطعی برای همه‌ جانداران است که در آیه‌ «کل نفس ذائقة الموت» به آن اشاره شده است، به این نوع از مرگ، موت اخترامی و مرگ اضطراری نیز می گویند! نوع دیگر، مرگ ارادی است.

منظور عرفا از مرگ ارادی، رها کردن همه‌ تعلقات و وابستگی‌های مادی و کسب استقلال ارادی نسبت به بدن و فنای در خداوند متعال در همان دوران زندگی طبیعی است. احادیثی چون «موتوا قبل ان تموتوا»؛ بمیرید پیش از آن که به مرگ اضطراری بمیرید، می‌تواند اشاره به همین مفهوم باشد.

به گفته سنایی: بمیر ای دوست پیش از مرگ اگر می زندگی خواهی

بعد از واقعه ۱۵ خرداد و در ماجرای سفر تبعید و ترس افسران محافظ می‌فرمودند: این‌ها می‌ترسیدند، من نمی ‌ترسیدم! همچنین در واقعه مدرسه فیضیه در روز ۲۵ شوال، ۱۵ خرداد سال ۴۲ که عوامل رژیم پهلوی بعضی از طلاب را مجروح کردند و بعضی را به شهادت رساندند و بسیاری از بزرگان قم ترسیدند و گفتند: «وقت تقیه است» و ساکت شدند، امام امام خمینی در فردای آن روز در اعلامیه خطاب به رژیم، شجاعانه و بی هیچ هراسی فرمودند: «شما روی مغول را سفید کردید»! این سخن او شاهد این مدعا است که فرمود: «والله‏ تا حالا نترسیده ام»! این نمط، ده ها نمونه دیگر در حیات آن مرد بزرگ دارد که به جهت اختصار این مقال، تنها به همین دو نمونه بسنده شد.

حال سوال این است که منشاء عدم ترس چیست؟ می گویند کسی از مرگ طبیعی نمی‌ترسد که بالاترش را تجربه کرده باشد و آن مرگ ارادی است! عارف کسی است که بتواند با موت ارادی بر بدن خویش مسلط شود. این نکته در سفارش های پیامبر (ص) به ابوذر غفاری در باره علت هراس مردم از مرگ آمده است. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۸۷) همچنین این مقام برای سید شهدا (ع) و یارانش روی داد؛ علامه طباطبایی در این باب می ‌فرمایند: آن حالاتی که برای وجود مبارک سیدالشهدا (ع) در راه کربلا پیش آمد، غالباً حالت منامیه بود، نه این که نوم باشد، نه این که وجود مبارک سیدالشهدا خوابید و خواب دید که این قافله می‌رود و مرگ به دنبال آنان، بعد استرجاع فرموده باشد! این طور نیست، بلکه همان حالت منامیه بود. منشاء نترسیدن امام خمینی (ره) آیت الله جوادی آملی، منشاء نترسیدن امام راحل (ره) از مرگ را نیز تجربه مرگ ارادی دانسته اند.

امام خمینی مرگ ارادی را تجربه کرده بود؛ زیرا او امیال و هوای نفس را در خویش میراند و بر اساس میل رفتار نکرد. انسان وقتی امیالش را اماته کند، متحرک بالهواء نباشد، متحرک بالهوس نباشد، متحرک بالمیل نباشد، بلکه متحرک بالولایه باشد، دیگر از مرگ هراسی ندارد. (سخنرانی آیت الله جوادی آملی در افتتاحیه همایش «اندیشه‌های اخلاقی و عرفانی امام خمینی خرداد ۹۸) او بر اساس آموزه های اسلامی، اول بت نفس خویش را شکست آنگاه بت فساد، تبعیض، ستم، اختناق را شکست. علی ای حال، آنچه که جلوی دیگران را در انجام وظیفه، می‌گرفت و می‌گیرد، همین ترس از مرگ است.

وقتی که ترس از مرگ نباشد، انسان چیزی کم نمی‌آورد و بقیه مسائل برای او حل است. علامه جوادی آملی در همین زمینه می فرماید: «بنده در همان بحبوحه قیام امام خمینی، رفتم خدمت یکی از مراجع که از اساتید من هم بودند. دیدم کتاب بحار الانوار مرحوم علامه مجلسی را باز کرده‌اند و مشغول مطالعه بحث تقیه هستند. او گرچه ممکن بود بحثی از جهاد و مبارزه و فداکاری مطرح کند، ولی حرف جهاد را می‌زد و فکر تقیّه در ذهنش بود. اما امام حرف جهاد را می‌زد، فکر جهاد را می‌کرد و قلبش برای جهاد می‌تپید. این خصوصیت را داشت! آری کسی که از مرگ نترسد، چنین آثاری دارد. آنچه که جلوی دیگران را در انجام وظیفه، می‌گرفت و می‌گیرد، همین ترس از مرگ است.

(همان) به تعبیر بلند بوعلی در نمط نهم اشارات، عارف به این مقام می رسد شاد است: «عارف هشّ است و بشّ است و شجاع ؛ عارف، خرم، شادمان و خندان است، کیف و هو بمعزل عن تقیه الموت! ویا به تعبیر حافظ شیرازی: زیر شمشیر غمش رقص‏ کنان باید رفت. امروز این فرهنگ شجاعت و نهراسیدن از دشمن، به جوانان ایران اسلامی و جوانان جبهه مقاومت در دنیای اسلام منتقل شد و در مقابل قدرت های ستمگر و سلطه گر ایستادگی می نمایند.